Un día de outono de 1967, Uxío Novoneyra recibe unha carta de Angélica Gatell co encargo de facer un poema sobre a guerra de Vietnam para un volume colectivo. Ese mesmo día, péchase nun cuarto da súa casa do Courel e demérxese nun texto hipnótico: Vietnam Canto. Do proceso -case místico, como boa parte da súa obra- abrollaron conceptos que volveron inverosímil o seu proxecto inicial de escribir un libro único, que iría medrando a partir do fluído propiciado en 1952 por Os Eidos.
Contaba Novoneyra que comezou a garabatuxar frases inconexas polos estralóns dun xornal. Logo, transcribiu as frases na súa Olivetti, ordenounas de xeito aleatorio e construíu o poema. Antes de Vietnam Canto -explicaba- fuxía da composición e procuraba reproducir só a intensidade mediante unha mínima composición. Isto cambiou ao ver o novo poema: o punto de magnitude textual diluíase e o texto expresábase de maneira plástica na propia escrita. O que Novoneyra acababa de concibir era, en realidade, a fórmula dos caligramas ou mecanoescritos, unha das vertentes máis envolventes da súa xenialidade. "A finais dos anos sesenta -opinaba- eu non escribía poesía: instalárame nela".
A Vietnam Canto non o comeu o tempo porque, en grande parte, inzou sobre unha combustión emocional espontánea. Non se trata só dun encargo antibelicista, senón dun texto onde espazos, causas, loitas e nomes de latitudes opostas se funden nunha xeografía única: o poema e o seu xesto. Galicia convive con Vietnam, Saigón co Courel; Méndez Ferrín co Ché; Danang con Iowa; María Mariño -"dinamiteira da fala"- coa propia nai de Uxío xunto a Ana [Fueyo], o seu amor de entón.
Novoneyra remitiulle na primavera de 1968 o texto a Angelica Gatell, poeta catalá á que coñecera cando ambos traballan en TVE, a primeiros dos 60. Gatell, próxima ao Partido Comunista, pretendía reunir un cento de poemas en apoio do pobo vietnamita baixo o título Con Vietnam. Quería que o volume quedase listo no verán e publicalo aquel mesmo ano. Porén, o obxectivo resultou imposible. Para empezar, prevíase que houbese cen colaboradores pero moitos descolgáronse -temían as represalias da ditadura franquista. É seguro que Novoneyra a orientou na selección dalgúns poetas galegos, xa que no volume están incluídos amigos íntimos del como Ramón Regueira ou Manuel María, ademais a Pura Vázquez, Valente e Celso Emilio Ferreiro. Canda deles aparecerían Alexandre, Aresti, Caballero Bonald, Celaya, Espriú, Alberti, Félix Grande, Marta Pesarrodona, Blas de Otero ou Gerardo Diego, entre outros. O proxecto tampouco lles agradou ás editorias. As que parecían máis propicias -Alfaguara e Aguilar- rexeitárono. Só Ciencia Nueva -que dirixía Munárriz- se atreveu a darlle o plácet, pero a censura foi adiando o permiso con sucesivos informes (consérvanse oito) e a editorial foi clausurada por orde gubernativa antes de poder publicalo. Os comentarios dos censores son elocuentes: cualifican os textos de "conspiración" ou salientan que "o cinismo destes autores rebasa os límites da comprensión humana". O ministro de Información e Turismo, Manuel Fraga, denegou ao final a autorización.
Case cincuenta anos despois, Visor recupera o conxunto -oculto nos expedientes da censura- xunto co prólogo de Gatell, nunha edición a cargo de Julio Neira. O libro -apunta o editor na introdución- ten un obxectivo dobre: sacar á luz textos que quedaran inéditos (entre eles os de Ángel González, Barnatán, Badosa ou Goytisolo) e poñer en valor o activismo político dos poetas na ditadura. O Vietnam Canto de Novoneyra publicouse en 1969 na Revista exterior de poesía hispana e logo (1979) integrouse nos Poemas caligráficos dos Cuadernos de Brais Pinto. "Aquíl por siglos foi -escribe Novoneyra- un pobo como é o meu / o meu por anos foi un pobo como é aquil!".
