É indubidábel que o pasado 23 de xaneiro marcou un novo fito na historia do cinema galego e, por extensión, na consciencia artística do noso pobo. Do mesmo xeito que unha inconcibíbel onda de incendios sitúa un país no mapa, o que tivo lugar no Festival de Sundance (Park City, Utah) deste ano deixa claro o tremendo potencial -e coraxe- dalgúns artistas de noso que, contra vento e marea, logran sacar adiante proxectos excepcionais. A curtametraxe Matria, de Álvaro Gago (Vigo, 1986), alzábase co Grande Premio do Xurado do Festival, entre un total de 8.740 traballos presentados, dando así vida na gran pantalla ás recónditas intimidades dun grupo de mulleres que traballan nunha conserveira de Vilanova de Arousa.
Ramona (Francisca Iglesias Bouzón) vive aferrada á rotina dunha terra áspera -berce do clan dos Charlines, de Blanca Bóveda González e dunha xeración enteira de mozos mortos pola droga- que a obriga a non desfalecer nos momentos máis difíciles, que son case todos. As longas horas de traballo na fábrica non lle impiden ter ao seu cargo un marido inválido nin facer as encomendas da súa única filla, quen no comezo do filme a chama por teléfono para que lle recolla na tenda o agasallo do aniversario da súa neta. O filme narra a longa e accidentada viaxe de ida e volta desta muller capaz de superar todos os obstáculos para chegar a tempo á súa Ítaca particular: o pavillón de deportes de Vilanova.
É a través da retórica das imaxes -o exquisito uso da cámara e posterior edición- de Matria que advertimos a presenza doutro relato infinitamente subxugante. A fractura da escena inicial demostra que estamos ante un modo inédito de representación do trivial e cotián. Una muller frite sardiñas de costas ao público, como se este non existise ou non lle importase a intuición da súa presenza. Non hai títulos de crédito, nengunha referencia que nos axude a entender o que pasa no interior dese habitáculo. Simplemente podemos observala no seu claustrofóbico quefacer. Chama a atención a ausencia de banda sonora ou de diálogos, porque o verdadeiramente esencial no filme ven expresado polos corpos e polos seus desprazamentos dentro do encadre. Ramona vai dun lado para outro montada nunha bicicleta sobre a que toma o xantar, fala polo móbil e chora. As penosas circunstancias (moitas delas sutilmente suxeridas, como o feito de que inxira pastillas ou que se desmaie no traballo) mesmo a exclúen do desexo de poder levar unha existencia normal. A súa historia, como a da propria filmación, é un puro devir: a actividade como única forma de resistencia fronte á acinesia da morte. O filme tan só tenta persistir, recoller esa "persistencia" sen lindes e sen destino. Porque a imaxe do que somos, do que facemos, se perde no territorio das sombras onde todo remata transformándose nun reflexo das proprias limitacións do visíbel.
Durante a rodaxe da primeira vídeo-carta que o director vasco Víctor Erice (Biscaia, 1940) envía ao iraniano Abbas Kiarostami (Teherán, 1940) como proposta do Centro de Cultura Contemporánea de Barcelona para realizar unha exposición intitulada "Erice-Kiarostami. Correspondencias", este rógalle á neta do pintor Antonio López que describa con palabras o seu debuxo do marmeleiro que inspirou o filme El sol del membrillo (1992). Aurora óllao con infantil estupor e resume: "Tres nubes, o sol, o ceo e a árbore". Mais un detalle que a nena non ve, faise evidente para o espectador: dúas diminutas pingas de chuvia lagrimexan polo debuxo, incorporando o inesperado e azaroso a unha creación que se consideraba finalizada.
É por todo o anterior que chegamos á conclusión de que pode que a vida sexa iso que discorre no exterior da curtametraxe de Álvaro Gago Díaz; agora ben, o seu sentido e misterio están, sen nengún xénero de dúbidas, no interior de Matria.
Bombolles
- "Os tres minutos máis fermosos da historia do cinema", diría Giorgio Agamben, se non fose porque dez anos antes da produción de Bombolles (Álvaro Gago, 2015) o filósofo decidise escoller os seis dunha secuencia descartada de Don Quixote de Orson Welles (editada polo director español Jesús Franco en 1992) para concluír con eles o seu excelente libro de ensaios Profanazioni. Unha nena pasea feliz da man do seu pai polo Parque da Ciutadella. Falan animadamente mentres ela xoga cun diminuto aparello de facer pompas, mais, de súpeto, algo chama a atención da pequena. Alguén no medio do parque está dando forma a enormes bombolles ao redor das que unha multitude de pequerrechos corren alegres, tentando collelas antes de que se perdan no ceo infinito. Observan o fráxil misterio destas formas cuxa natureza provoca neles un inexplicábel sentimento de ledicia. Escoitamos os seus risos. Sentimos a excitación que se produce cando algún consegue apresalas. De golpe, a roda da bicicleta tira a palangana da auga xabonosa e o tempo detense nun silencio inintelixíbel para os cativos que, igual que na secuencia de Don Quixote, só poden observar o seu mundo destruíndose. Agamben sostiña que no momento en que a nosa imaxinación se revela vacía, desencantada, cando percibe o nada do que está configurada, é cando debemos pagar o prezo da súa verdade, que Dulcinea - á que salvamos- non pode amarnos.
