Situado no territorio de Tâmega e Sousa, o concello de Celorico de Basto pode presumir de historia. E como testemuña dos séculos mantense altivo o seu afamado e pequeno Castelo de Arnoia, unha das construcións militares mellor conservadas do noroeste peninsular. Está situado nun penedo frondoso, a case cincocentos metros de altura. Na súa estrutura destaca especialmente a torre da homenaxe (cuxo último piso e conxunto de almeas foron rehabilitados no século XX), ademais da cisterna e a muralla poligonal. Construído en época románica, entre os séculos X e XII, estivo ocupado ata o XVIII, cando a sede do concello mudou da vila de Basto a Celorico.
A fortaleza érguese dominante sobre a poboación que outrora foi municipio, polo que tiña Casa da Câmara, Pelourinho e Cadeia. Foi cabeza das Terras de Basto, que comprendían os actuais concellos de Cabeceiras de Basto, Celorico de Basto e Mondim de Basto. Está integrada na "Rota do Românico", un circuíto turístico cultural composto por case sesenta monumentos deste estilo, despregados pola rexión dos ríos Tâmega e Sousa, premiada nacional e internacionalmente. Coñecida tamén como Castelo dos Mouros ou de Moreira, o seu nome real é Castelo de Arnoia por estar situado na parroquia do mesmo nome, sempre no alto e irredutible. A súa construción, de finais do século X ou principios do XI, crese que está vinculada á defensa do veciño mosteiro de São Bento de Arnoia, tamén fundado neste período. A data de 1034, marcada na tumba do primeiro gobernador do castelo, Múnio Muniz - posible fundador do cenobio, segundo algúns autores-, induce a este razoamento. O sepulcro está situado no claustro da abadía.
Polas súas paredes de séculos pasaron reis, damas, cabaleiros e lendas. O castelo sobreviviu a episodios convulsos e experimentou momentos de esplendor ata que o cambio da sede do concello, a principios do século XVIII, propiciou a súa degradación. Clasificado como Monumento Nacional desde 1945, a principios dos anos 60 comezaron os traballos de restauración. Consolidouse a torre da homenaxe, a reconstrución das escaleiras interiores e reforzo de muros e portas.
O monumento está aberto ao público desde 2004 e, ademais do interese da propia fortaleza defensiva e da súa situación nun alto que domina unha ampla paisaxe, moi preto, no antigo edificio onde estaba a escola primaria, sitúase o Centro Interpretativo do Castelo de Arnoia. Alberga unha exposición sobre a historia do monumento e do concello de Basto que inclúe datos arqueolóxicos, maquetas e paneis audiovisuais, así como unha pequena biblioteca e unha mostra dos achados nas escavacións. Respecto as súas características construtivas, trátase dun pequeno castelo rochoso de planta poligonal irregular adaptada á forma do terreo. Os muros, de cachotería de granito, están cubertos por un adarve e reforzados ao norte por unha garita. No sector sur sitúase a porta precedida dunha escaleira de acceso e defendida pola torre da homenaxe, de planta cadrada. A entrada, que dá á Praza de Armas, ábrese a uns tres metros do chan. Agora accédese por unha escaleira exterior, construída na década de 1970. O interior está dividido en tres plantas mais a cuberta. A parte superior da torre está coroada por almeas. No centro do patio ábrese unha cisterna cuadrangular para proporcionar abastecemento de auga.
En 2015 volveu experimentar obras de mellora para tratar as fachadas da torre e os accesos ao monumento e dotalo de maior seguridade. Preto atópase outra construción con historia vinculada ao castelo: o mosteiro de Arnoia, en tempos una das grandes abadías da rexión. Estivo ocupado por monxes de San Bento ata a extinción das ordes relixiosas en Portugal (1834), quedando os seus bens a cargo da parroquia de Arnoia.
