Un dos maiores problemas de atender o que din os gobernantes é que nos obrigan a cuestionar o seu raciocinio e, mesmo, a nosa seguridade. Hai apenas cento trinta días o Líder Supremo da Corea do Norte, Kim Jong-Un, manifestáballe ao seu homólogo estadounidense que o misterioso fenómeno de estaren alí xuntos (no centro mesmo do ZDC), despois de tan longo tempo de inimizade, semellaba unha fantasía sacada dun filme de ficción científica. O fillo desoutro ditador, que amaba o cinema até o punto de ordenar o secuestro en 1978 do máis famoso director da Corea do Sur e da súa muller, demostraba así a enorme fenda que o separaba do seu proxenitor, Kim Jong-Il. A arrogancia da súa incultura impedíalle comprender nese momento "histórico" que a fantasía e a ficción científica eran e son dous xéneros absolutamente contrapostos.
Os tiranos son todos idénticos. Desde os imperantes en Filipinas ou Guinea Ecuatorial, pasando polos históricos e histéricos de Alemaña, Italia ou España, as súas personalidades comportan excentricidades que semellan as fauces dos crocodilos, dispostas a desgarrar todo o que se lles poña por diante, sexa isto unha imaxe ou, sinxelamente, un ser humano. A paixón pola sétima arte, a súa teima polo poder do fotograma entendido como arma de sometemento das vontades, lévaos en moitas ocasións a cometer auténticos disparates. Sabido é da fascinación do Coronel Gadaffi polo "pseudofilme" The adventures of Buckaroo Banzai Across the 8th Dimension (1984, W.D. Richter), que o levou a crear un canal de televisón exclusivo, dedicado os sete días a semana e as 24 horas do día, sen interrupcións, a proxectalo para desfrute del e desgusto do seu pobo. Ou o caso de Iosif Stalin, que pretendía enviar un sicario aos Estados Unidos para asasinar o mesmísimo John Wayne inmediatamente despois de que o director Sergei Gerasimov lle viñese co conto de que había un cowboy "bocazas" que ousaba enarborar a bandeira do anticomunismo en Hollywood.
Pouco importa se os dirixentes totalitarios son cínicos ou ilusos, todos eles ansían o mesmo e coas mesmas estratexias o conseguen. Triumph des Willens (1935, Leni Riefenstahl) quería pasar á historia non só como o monumento máis suntuoso que o nazismo erixira para glorificar o III Reich, senón tamén como a proba de que a retórica do poder nazi era imparábel. O filme supuxo o punto de partida cara a unha nova concepción da sociedade do espectáculo, baseada no omnipresente poder da cámara como instrumento capaz de construír una forte impresión de realidade, partindo da configuración dunha falsa obxectividade. Segundo a súa astuta directora, os feitos existen con independencia do punto de vista do que os contempla.
Desde a outra beira do océano tampouco parece que haxa cineastas capaces de mobilizar "os xustos". No documentario Fahrenheit 11/9 (2018) de Michael Moore, constatamos a ineficacia dun estilo baseado na montaxe de material de arquivo. De nada serve que o polemista tente establecer un símil entre o incendio do Reichstag en 1933 e o sucedido en EEUU co World Trace Center, ou que superpoña a voz de Hitler á de Donald Trump. O resultado carece da forza necesaria para axitar conciencias.
Nun dos seus últimos escritos, Tolstoi quixo reflexionar sobre a prevalencia do mal nas sociedades e atreveuse a dicir algo que o director ruso Sergey Bondarchuk utilizou para abrir unha das mellores pezas da cinematografía mundial, Guerra e Paz: "As ideas que teñen unha grande repercusión son sempre simples. A miña é a seguinte: se as persoas viles e perversas se alían sempre formando unha forza poderosa, as persoas honestas deberán facer o mesmo. É así de simple".
Misteriosas vidas
- Na primeira e única novela de Augusto Monterroso, Lo demás es silencio, a historia do seu protagonista, Eduardo Torres, irrompe na consciencia do lector como unha incógnita que deberá ser resolta a través da minuciosa reconstrución de documentos de dubidosa procedencia. Un cometido que pon en cuestión as difíciles relacións da literatura coa verdade e evidencia a vacua retórica sobre a que se constrúen as vidas dos tiranos. O misterio sobre a verdadeira identidade de Jaime Andrade ficou definitivamente resolto cando en 1964, Francisco F. Bahamonde solicitou a inscrición na SGAE do que consideraba obras para a posteridade: Raza, Marruecos, diario de una bandera (1922) e Masonería (1952). Franco non era home de capturar unicamente imaxes, homes, mulleres e nenos. O que de verdade quería era transformar, construír mundos. Por iso decidiu colocarse diante da cámara do seu amigo José Luis Sáenz de Heredia en 1964. El era o mundo, o home, o heroe que salvara a España das gadoupas do comunismo. José Luis chegou a dicir del que o consideraba o mellor actor do mundo. A filósofa Hannah Arendt advertiunos hai tempo que a propaganda -a saber, a perversión da imaxe e da palabra- é o instrumento máis importante do totalitarismo, mentres que o terror supón a súa forma de goberno. O resto é ruído.
