Se hai un autor que viviu intensamente o carrusel do oficio da escrita ese foi, sen dúbida, Herman Melville. Saudado con aplauso nos seus inicios, obviado cando deu a coñecer a súa obra maior e paulatinamente esquecido nos últimos anos, foise deste mundo sen ver recoñecida a xenialidade dalgúns dos seus libros. E esquecido permaneceu durante longo tempo, ata que, xa ben entrado o pasado século, o seu legado foi reivindicado e o seu maxisterio se deixou sentir na obra de autores como Ernest Hemingway, William Faulkner ou Thomas Pynchon.
Vén todo isto a conto porque dentro duns días -concretamente o primeiro de agosto próximo- se cumprirá o bicentenario do natalicio do escritor neoiorquino, recordado hoxe por pezas admirables como Moby Dick (1851), Bartleby, o escribente (1853) ou o póstumo Billy Budd (1924), pero de biografía aínda abondo descoñecida que, porén, axuda a explicar non pouco do seu carácter literario e da escura brillantez das súas páxinas.
Porque Melville tivo de todo menos unha vida convencional e acomodada. Fillo dunha familia de boa posición, con tan só catorce anos perdeu a seu pai, o que obrigou aos seus a se trasladar de Nova York a Albany e a el a abandonar os estudos e poñerse a traballar nun banco local primeiro e de mestre rural despois. Con dezaoito anos embarcouse e iniciou unha etapa de auténtico aventureiro, que o arrastrou a unha vida caótica pero chea de peripecias que logo aproveitou para crear os seus relatos: traballou nun barco que cubría a ruta Nova York-Liverpool; incorporouse á tripulación dun baleeiro rumbo aos mares do Sur e logo desertou para acabar nas mans da tribo caníbal dos typee; foi rescatado e, integrado nunha nova tripulación, amotinouse; sufriu presidio e acabou formando parte da mariña estadounidense, inicialmente como soldado raso para, ao final, rematar licenciado con honores. Todo isto en menos de catro anos. O que veu despois participou da mesma vertixe: comezou a publicar relatos nos que testemuñaba as súas aventuras como mariñeiro que, de primeiras, foron ben recibidos, pero en canto abandonou o autobiografismo e apostou pola escrita tamén mareira pero máis alegórica e filosófica deixou de interesar, o que fixo que tivese un pasar moi discreto unha obra que hoxe consideramos imprescindible e na que empregou dous anos de traballo retirado nunha granxa en Pittsfield (Massachusetts): Moby Dick (1851).
Así as cousas, e aburado polas débedas, decidiu volverse a Nova York e aceptar un modesto emprego como inspector de aduanas, onde permaneceu durante moitos anos. Morreu en 1891, como a súa esposa, xunto á que descansa no cemiterio de Woodlawn, no Bronx. Tal foi o esquecemento no que marchou que na súa campa, por erro, insculpiran mal o seu nome, mudando o Herman por Henry.
Tan dura vida axuda a comprender a titánica loita contra todo e contra todos do capitán Ahab, os días grises e desesperanzados de Bartleby, a inocencia masacrada de Billy Bud. Non hai peor condena que o esquecemento e o ostracismo e Melville, fóra do trato co seu coetáneo Nathaniel Hawthorne, non contou coa atención da escena intelectual do seu tempo, sendo condenado á invisibilidade ata que unha ataque ao corazón o fulminou sen que chegase a dar caza á balea branca da gloria literaria.
O tempo é o mellor xuíz e hai décadas que Moby Dick se converteu no cetáceo máis famoso do planeta, contándose por centos as obras de todo tipo que se teñen inspirado nesta poderosa icona: óperas, series de televisión, cómics, musicais, obras de teatro, cancións, cadros e, xaora, filmes, entre os que destaca a adaptación cinematográfica dirixida en 1956 por John Huston, guionizada por Ray Bradbury e protagonizada por Gregory Peck no inesquecible papel do capitán Ahab.
Melvilleana galega
- Por fortuna para o noso lectorado algúns dos títulos referenciais de Melville xa foron traducidos ao galego. É o caso dos relatos Billy Budd (vertido en 1983 por Manuel Anxo Laxe Freire) ou Bartleby, o escribente (trasladado por Eva Díaz Rodríguez no 2009), ambos os dous publicados por Xerais. Doutra parte, a presenza de personaxes e outros elementos da escrita do estadounidense pode rastrexarse en diversas obras galegas, mais entre todas elas hai dúas onde o xogo intertextual adquire categoría protagónica: a novela ¡Balea morta ou lancha a pique! (2002) de Santiago Jaureguizar e mais o poemario Memoria de Ahab (2007) de Rafa Villar. No primeiro caso nárrase a viaxe duns personaxes aos EE. UU. para secuestrar o Pequod, o barco do capitán Ahab, e fuxir con el para atrapar a Dolly Dick, a balea clonada a partir das células da mítica Moby Dick. Nos versos do de Cee a figura de Ahab, anunciada no propio título, simboliza a loita contra os males e desigualdades da sociedade e o emprego da palabra o arpón co que desafiar ese inxusto estado de cousas na procura de mudanzas.
