A historia olvidada dunha foto icónica

Un dos exercicios que o profesor de Fotoxornalismo na Facultade de Xornalismo, Xosé Luís Suárez Canal, encargaba ao alumnado a finais dos anos 90 era a procura de xentes retratadas por fotógrafos galegos en álbumes senlleiros. Un deles era «Emigración», de Manuel Ferrol. O profesor elixía unha foto e unha persoa que había que procurar para coñecer a historia antes e despois da imaxe.

Se cadra pola influencia desa asignatura ou quizais non, un dos alumnos de Canal varias décadas despois realizou o camiño sen ansiar unha nota. É o xornalista coruñés Arturo Lezcano quen decidiu profundizar na foto icónica da emigración galega: a do pai e fillo abrazado a chorar no porto da Coruña a finais do 1957.

O resultado inclúese no libro «O país invisible» (Libros del K.O.), un nutrido volume con relatos sobre as vidas de ducias de galegos e galegas que fixeron camiño na outra beira do Atllántico na emigración. A publicación é 100% recomendable. Lonxe do academicismo, procura indagar no fenómeno da emigración sempre coa perspectiva humana no foco.

En febreiro do 2022, Lezcano –que pasou varios anos traballando de xornalista na Arxentina e dende aí movéndose por América para informacións para a TVG e outros medios– pon rumbo a Fisterra. Grazas a uns contactos familiares, dá co «neno da foto de Manuel Ferrol».

No día da imaxe, o rapaz contaba con oito anos. Cando o entrevista Arturo chega aos 72. «Chámase Juan Calo, chámanlle Chanquete», recolle no libro para despois explicar que seu pai era o mariñeiro Ángel Calo Marcote, O Jurjo.

Os dous foran acompañar aquel día de finais dos 50 ata A Coruña a súa avoa e dous tíos do Juan que marchaban para a Arxentina, reclamados polo avó que xa estaba alí. Nin Ángel nin Juan emigraron nunca para América.

Porén Juan viaxou e moito pero como mariñeiro co primeiro destino ao Gran Sol embarcado no buque Arantxa. Nesa primeira marea, conta que chegou ao porto irlandés de Bantry. Amarrado o barco, o patrón mándoulle que o acompañase á consignataria. Alí, ao abrir a porta, unha revelación desas que acontecen unha vez soa na vida. «A través do cristal –cita Lezcano coas verbas de Juan– vexo unha foto na parede (...) E digo: pero aquel... aquel é meu pai e ese son eu. (...) O señor irlandés que estaba alí queda mirando. E berra: Manuel. Este mozo é o desta foto! E non hai mellor vida para este neno?».

Reflexiona o xornalista no volume que «en Galicia dentro hai outro país, inmaterial pero presente, que iza unha insignia simbólica. Non ten escudo, nin ondea nun mastro. Nin sequera é de tea, senón de xelatinobromuro de prata sobre papel. A bandeira do país invisible é unha foto que pon a pel de galiña aos galegos de aquí e de alá porque cada persoa se ve retratada nela».

No Reina Sofía

Varios capítulos despois, Lezcano –que vén de presentar olibro no Vitruvia enVigo– lanza un lamento: a serie de Manuel Ferrol sobre a emigración e o reencontro familiar non está en Galicia senón no Reina Sofía.

Este é un dos relatos –mesmo persoais e familiares– que inclúe o autor no libro. «Son un fío de historias que estaban sen contar, as historias dos invisibles, dos que non foron tomados como triunfadores. Eu quería un libro do relato da diáspora galega», sinala Lezcano.

A través de 300 páxinas percorre as mecas da emigración galega: Cuba, Arxentina, Uruguai, Bahía, Nova York, Río de Janeiro, Venezuela, México e Panamá.

Sobre se o ser galego ‘leva no ADN’ a ansia de emigrar, Arturo é taxante: «Non creo que sexa algo do ADN senón que se debe a unhas condicións sociodemográficas e socioeconómicas que fan que a xente marche, que siga marchando. Sería bo mirar para as vísceras da nosa sociedade e pensar por que marchamos».

Engade que «a historia deste país está entrefiada coa de América». A bandeira galega, A rianxeira, o Guernika galego (A derradeira lección do mestre, de Castelao), Fidel Castro e moitos guerrilleiros cubanos... son unha boa proba. De todos eles e de moitos máis fala en «O país invisible».

Suscríbete para seguir leyendo