O lavado lila da RAG

Por incrible que pareza, ata o de agora, ninguén –que se saiba– puxérase a contar o número de mulleres que foron académicas na Real Academia Galega (RAG) dende a súa creación no 1906 ata agora. Un novo recurso do Consello da Cultura Galega ofrécenos a listaxe desas autoras: só 62 en 119 anos de historia da entidade. Catro destas mulleres –entre as que se atopan Sofía Casanova, Francisca Herrera Garrido ou Luz Pozo Garza– foron académicas correspondentes primeiro ou de honra e despois académicas de número.

O proxecto 'As letras das mulleres'

Baixo o título «As letras das mulleres» o Centro de Documentación en Igualdade e Feminismos do Consello da Cultura realizou o traballo. Cos datos ante nós, observamos que houbo que agardar ata 1945 para ter a primeira académica de número (con dereito a voto) na RAG. Foi Francisca Herrera Garrido. Tamén nos decatamos de que houbo longos periodos nos que non houbo ningún nomeamento para mulleres, nin sequera como correspondentes: por exemplo entre 1929 e 1940; entre 1956 e 1980 e entre 1996 e o 2001.

A investigación de Helena González e Ana Romaní

As académicas Helena González e Ana Romaní foron as coordinadoras do proxecto que se atopa en consellodacultura.gal/monografias-tematicas/monografia.php?m=10519.

Sobre o reconto das académicas da RAG, sinala Helena González que «aparecen todas. Foi unha idea moi interesante porque permítenos ver os momentos nos que a Academia sente a necesidade de poñer mulleres mentres que noutros tempos non. As razóns son diversas. Ofrécenos unha panorámica das dificultades que van tendo as mulleres para seren recoñecidas como creadoras, intelectuais e escritoras por parte da institución».

O 'lavado lila' da fundación en 1906

O punto de análise é o lavado lila da fundación da RAG. «O investigador Enrique Sanfiz máis eu estabamos procurando información sobre Carmen Beceiro –escritora e académica correspondente no 1906– pero non atopabamos nada da súa biografía. Nin sequera sabiamos a súa data de nacemento ou morte. O interesante é que ela aparece como a primeira académica correspondente da RAG. Cando recibiu este nomeamento no 1906, coa fundación do ente, ela xa estaba morta».

Mulleres nomeadas postumamente

Os dous investigadores seguiron a tirar fíos con outras académicas das que tampouco tiñan datos. «Vimos que Rita Corral –outra académica correspondente do 1906– tamén estaba morta. A pregunta que nos fixemos foi a seguinte: Cal é o sentido de que a Academia no intre da súa fundación na súa primeira sesión nomee dúas persoas mortas? Atopamos documentación que sinalaba que a RAG quería ser moderna e a maneira de selo era incorporando mulleres. Trátase dunha utilización das mulleres moi habitual», reflexiona esta profesora galega na Universitat de Barcelona.

Crítica á incorporación simbólica

González defende que «houbo un lavado lila da RAG no 1906 ao incluir mulleres que non saben se están mortas ou non. Non lles interesaba. A RAG era unha academia baseada na nación e presumía de incorporar mulleres pero non as incorporaba de verdade».

Outras voces no debate

O monográfico incorpora tamén artigos de María Reimóndez, Susana Aríns, Dolores Vilavedra ou Ioloanda Veloso, entre outras autoras. No caso de Ana Romaní e Anxela Lema, pregúntanse sobre as Letras Galegas e as dificultades que plantean. «O movemento feminista sempre está tensionado sobre estes recoñecementos. Dalgunha maneira, sempre hai unha especie de dificultade para recoñecer a estas mulleres», conclúe a catedrática Helena González.

«O recoñecemento das escritoras galegas é insuficiente»

Helena González

— Académica da RAG

–Ao longo da historia da RAG, houbo 66 nomeamentos de académicas –de número, honra ou correspondentes– dun total de 62 mulleres. Deses 66 nomeamentos, a metade tiveron lugar no que levamos de século XXI. Falamos coa académica correspondente e catedrática Helena González sobre o valor destes números e a importancia dalgúns dos documentos recuperados para o monográfico «As Letras das mulleres» do Consello da Cultura Galega, que coordinou. Un deles é un artigo de Álvaro Cunqueiro publicado no FARO –e que amosamos na páxina contigua– no que critica que a RAE e RAG non nomeen académicas mulleres mentres si o fagan con escritores homes que son auténticos «pepinos».

–Parece que hai unha tendencia para arranxar a situación na RAG na presenza de mulleres académicas.

–Non é a mesma situación das mulleres no século XX que no XXI inda que, para min, no estado actual é insuficiente a presenza que teñen as mulleres hoxe en día. Con todo, neste século, trasladan a mensaxe de que, xa que na RAG non se consegue maioría para recoñecer máis académicas, polo menos as fan correspondentes. Bueno, o que importa non é iso último senón ter o poder de decisión, ter dereito ao voto.

–O monográfico inclúe tamén reflexións sobre a incomodidade de dedicar o Día das Letras Galegas a mulleres.

–Estes cuestionamentos do valor das mulleres recóllese na diversa documentación que aportamos onde documentamos a candidatura de María Xosé Queizán formulada dende o Consello da Muller de Vigo e que explica Iolanda Veloso. Conta como foi toda a historia. Chegaron a ter contactos co presidente da RAG, Ferrín, quen indicou que lle parecía interesante a documentación pero despois seguiulle unha fornada de moitos académicos. Despois, chegarían outras iniciativas como o «Manifesto de Soutomaior». Percíbese que o recoñecemento das escritoras e intelectuais galegas é insuficiente.

–O texto que inclúen de Álvaro Cunqueiro é moi curioso. Quéixase de que non elixiron na RAE a Pardo Bazán ou Concha Espina pero si a «solemnes pepinos».

–A frase é marabillosa e o texto tamén. El é académico da RAG nesa altura. Fala do diferente valor que se lle concede ás aportacións dos homes e das mulleres; tamén fala da importancia que el concede á impronta que deixa Rosalía nas institucións do país cando di que unha academia como a galega non pode denegar a entrada a mulleres porque sería como denegarlla á propia Rosalía de Castro. Escríbeo sen deixar de facer escarnio sobre moitos señores sen valor que chegan a académicos.

Suscríbete para seguir leyendo