O Merlín das letras galegas, Manuel Rivas, retorna con dous libros gorentosos: o poemario “O que fica fóra” (Apiario) e o álbum ilustrado “A nena lectora“ (Xerais), ambos os dous cunha coidadísima edición. Neste último, narra a historia de Nonó, unha nena que loita polo seu dereito á lectura ao tempo que prende a chama do libro nunha fábrica de mulleres operarias na Coruña de principios do século XX.
En “O que fica fóra” Rivas retorna aos versos para dar a súa visión da terra, da lingua, de nós, como pobo, con detalles –ilustracións incluídas do seu puño e tinta– como a dedicatoria ‘in memoriam’ a Aníbal Otero, un filólogo condenado a morte en 1936 “cando apañaba fonemas na beira do río Miño”. “Eu –sinala Rivas– quería escribir nunha dedicatoria o relato dunha vida” que resume “a traxedia individual e colectiva” dunha persoa que acusaron de ser espía cando traballaba para o equipo do Atlas Lingüístico da Península Ibérica.
–Alén dese ‘In memoriam’, o poemario ten as súas raíces no noso tempo.
–No libro, conflúen as grandes inquedanzas miñas e do tempo que vivimos: a ecopoesía, a distopía e deshumanización que vivimos polo turbocapitalismo ou capitalismo caníbal nun proceso de depredación que afecta á sociedade. No proceso de degradación da natureza e da linguaxe, digamos que o importante é a idea do que fica fóra porque o síndrome dominante hoxe é o medo inda que a xente non o perciba así.
–O medo a...
–É o medo a quedar fóra de xogo. O medo do clic, das redes sociais que lembra ao gatillo fácil das películas do oeste. O que acontece nese proceso é que o gatillo domina a mente. Non es ti quen domina a arma senón ao revés. Calquera de nós o vive cando ten a variña máxica nas mans que é o móbil. No fondo, é equiparable a un medo antigo: o medo ao abandono.
–No final do poema “Imperiofobia”, os últimos versos din “Aquel dron do catastro/que rexistrou a flor dos mortos ou marabilla./ Abateuno a pedrada dun neno”. Dá esperanza.
–Totalmente. Imaxineino así cando o escribín: o símbolo do ollo panóptico que nos ve e unha pedrada é como cando Ulises dálle no ollo a Polifemo para derrotalo cegándoo. Nesa pedrada do neno hai unha esperanza e simboliza o que fica fóra que pode ser o tempo de lecer, compartir, de estar coa natureza, a lectura. A lectura é unha viaxe á profundidade e consegues que o dron non entre no que estás lendo.
–Cada vez semella máis difícil fuxir do control que todo o ve.
–Si, moitas veces pensas que estás comunicando e o que estás é a traballar para o centro do tecnopoder. Temos que convertirnos en tecnopersoas rebeldes. Imos ser robots intelixentes. Oxalá cunda o consello. Hai que intentalo.
–Considera que este país está a ficar fóra de si mesmo?
–Teño días. Por unha parte, vésenos como un lugar pequeno, remoto, con procesos de extinción, cunha natureza, cultura e lingua en perigo. Pero tamén hai outra ollada, unha Galicia que fica fóra e que é onde habita a esperanza. Non é que caia do acantilado, senón que vive no cantil. Somos un pobo que habita no candil, un país atlántico, de beiramar, mesmo no Courel arrecende a mar e somos como unha illa varada. Hai unha corrente de desextinción (sic). Se botamos unha ollada á historia, a memoria en vez de ser un compoñente de fatalidade, podemos atopar nela que é asombrosa. Hai xente que ve a historia de Galicia como unha historia de derrotas pero o asombroso é que Galicia existe e resiste polos esforzos epopeicos, por vitorias que houbo. Galicia e outros pobos son unha esperanza para a humanidade.
–Vostede tense atopado á deriva nalgún momento? E como endereitou o rumbo?
–Pois si, teño estado. De todas formas eu teño un optimismo involuntario. Ten que ver coa tradición e coa cultura e a literatura que serven moitísimo. Sentímonos incompletos e insatisfeitos. Hai como unha zona de sombra dentro de nós, un enigma. Iso crea un desacougo. Eu son unha persoa en permanente desacougo. Antes falaba de tradición. As veces, pénsase como algo do pasado, mesmo cun compoñente retardatario cando se fala de ideas conservatorias... pero hai que falar doutra tradición, de loita, solidariedade, apoio mutua. Hai unha tradición do riso popular. Por iso, teñen tanta forza aquí os entroidos. Se nos sacan a retranca si estamos derrotados. Non se pode extinguir, mentres non se extinga, hai esperanza.
–No poema “Pandemia 2020” fala do silencio enmascarado. Que enmascara esta pandemia?
–A pandemia é un círculo doutras pandemias de círculos máis amplos. O medo paraliza e é moi conservador. Hai que loitar contra ambos, é fundamental. Catedráticos de Cambridge publicaron un libro, “A morte da cobiza”. Pensaban que despois do experimentado, a sociedade ía ser máis solidaria. Sen embargo parece que pesan máis na balanza os procesos de desigualdade e explotación económico. Que despois de tanto tempo non haxa un plan para vacinar o planeta! Semella un mundo feudal, cada un péchase no seu castelo acaparando medicamentos, alimentos, materias primas... Pero eu penso que vai poder máis a comunidade ca o caos.
–Coincide tamén que publica “A nena lectora”, un álbum ilustrado con imaxes de Susana Suniaga. É un traballo moi fermoso.
–Primeiro quero comentar que teño certo medo a reler libros que escribín porque se teño un lapis a man teño a tentación de escribir sobre o libro. É como camiñar polo purgatorio. Sen embargo, este libro non me canso de miralo porque as ilustracións de Susana Suniaga fan que as palabras leveden. Aquí, o texto inspira as imaxes pero etas fans que o texto teña unha nova vida.
–Como xurdiu a historia?
–Este libro forma parte da colección de Xerais “Pequena memoria”. A min, gustárame moito o libro que a inaugurou, “A la vandeira de San Simón”. O ano pasado estaba en Pontevedra nun recital e alí estaba a directora da colección, Eva Mejuto. Díxome que tiña que escribir un libro e eu respondinlle: Xa o teño na cabeza! Era verdade, nese momento vin a nena protagonista porque escribes primeiro nesa zona secreta, nese caderno que levamos dentro. É nas entrañas onde van levedando as historias.
–A nena protagonista le libros ás mulleres nunha fábrica de cigarros no ano 1909 na Coruña, realmente era así?
–Si, elas traballaban por cuadrillas de dez ou doce persoas e estaba moi estendida esa idea marabillosa de elas pagar, evidentemente non pagaba a patronal, para que houbera nenas que aprenderan a ler. Había escolas pola noite. No libro fálase da Antorcha Galaica do Libre Pensamento. As referencias históricas son todas reais.
