Caderno de bitácora: dun voluntariado cultural á acción social

Mais o feito de ir descubrindo paseniño todas estas cousas non xorde da casualidade, senón da afinidade de comezar un proxecto "cultural" -a piques de rematar podo admitir que de "cultural" tivo pouco- a través do Servizo de Voluntariado Europeo. Un voluntariado que ofrece a garantía de ter cuberto o aloxamento e a comida, por medio dunha paga mensual que a fin de mes resulta demasiado simbólica.

A asociación da que formo parte chámase Movimentazioni. E se ben, nunha primeira lectura, o nome pode vincularse ao concepto de movemento, tras ter traballado case un ano cos seus membros, podo dicir que o nome resulta, máis ben, antagonista da realidade. Detéñome un momento neste punto. A realidade, vista dende a miña lóxica subxectiva, pode resultar ás veces demasiado dramática. Así que limitareime á descrición das estacións:

Semella verán e só restan algunhas semanas para dar comezo á caída das follas. Como elas, sinto que me precipitei ao caer nesta cidade e neste país cheo de contradicións. Logo de oficiais presentacións, vimos cubrindo o tempo, eu xunto ao meu almirante Theo, un rapaz francés ao que, malia a súa procedencia, non lle chista demasiado o adxectivo "bretón".

O noso lugar de traballo é a libraría coñecida como Primo Moroni, en referencia ao escritor, intelectual, libreiro e importante figura da contracultura dos anos noventa en Italia. Aquí pasan as horas e, con elas, as nosas incumpridas expectativas e uns primeiros atisbos de frustración. Non hai gran cousa para facer, amais dunha pequena axuda na limpeza ou na orde de libros. Cada domingo, porén, a librería realiza unha sorte de cineforum, ofrecendo unha pequena consumación e aperitivo aos asistentes. É o único momento da semana no que se acumula xente e semella un verdadeiro espazo cultural.

O monótono clima que se respira na librería vén compensado, porén, pola chegada dun mozo que, baixo un verdadeiro sorriso, sempre responde á pregunta "como vai todo?": " Tutto va male". Chámase Pape, ten uns 40 anos e vén do Senegal. Leva case dous anos en Pescara e aínda non coñece a lingua, mais grazas á presenza de Theo, o voluntario francés, consegue máis alá de comunicarse, crear un espazo de conversa. É este o inicio dalgo, do que a penas sospeitamos nada.

Outono

Atardece e aumentan as sombras. A finais de outubro xa me acostumei a esta experiencia. Unha vez máis empaqueto a mochila, estaremos fóra de Pescara unha semana e seguro que atinamos algún novo aire. Esta viaxe é a disculpa da coñecida arrival training, unha formación que permite entrar en contacto con algúns dos outros voluntarios europeos, ocupados nos seus respetivos proxectos e dispersos por toda Italia.

De certo, a semana desenvólvese afable, nun entorno de iguais, con clases intensivas de italiano polas mañás e dous simpáticos coach que dinamizan as tardes. Algúns dos iguais converteranse en amigos e, entre todo este ambiente, comezan a ferver en nós algunhas ideas.

O tempo pasa preguiceiro e rápido a un tempo. É xa novembro, unha estampa ás veces deliciosa e outras deprimente. Nos días libres e, na medida en que o diñeiro nolo permite, tratamos de recorrer a rexión de Abruzzo e, con gran sorpresa, imos descubrindo un dos territorios que inxustamente pasan desapercibidos entre o resto da beleza italiana. Atri, Ortona, Chieti, L'Aquila, Lanciano, Penne, San Vito, Campo Imperatore, Rocca Calascio ou Santo Stefano di Sessanio, Vasto, Sulmona, veñen a desenterrar grandes mitos dun pasado medieval e tamén dalgunhas conquistas españolas, e ao mesmo tempo, permiten achegarse a unha paisaxe incrible que cabalga entre a montaña e o mar.

A asociación reserva para nós o coñecido FLA ( Festival dei libri e altre cose), un evento de catro días e de calado nacional, ao que asistirán algúns dos escritores máis recoñecidos do territorio italiano. A nosa colaboración, porén, virase limitada á labor de staff: empaquetar os libros, trasportalos e sentar á espera de vendelos. A asociación respiraba esperanza no festival para cubrir gastos, a nosa esperanza, en cambio, ía encamiñada ao feito de vender máis libros, para logo, á volta, trasportar menos.

Foi aquela semana, a finais de novembro, con maior carga de traballo dende a nosa chegada a Pescara e ata o fin da experiencia. Traballo, porén, físico, lonxe da nosa irreverente perspectiva "cultural". O festival concidía co traslado da libraría que, a partir de agora, se ubicaría nunha zona menos céntrica da cidade e compartiría espazo -a modo coworking- con profesionais da fotografía, o deseño ou a arquitectura. Para a súa instalación, a asociación contou coa nosa axuda de "carga e descarga": retirar todo aquilo que viñeran acumulando no posto inicial da libraría, para trasportalo ao novo. E amais, contariamos co privilexio dun improvisado laboratorio de carpitenría, pois logo de ter comprado os mobles necesarios, debíamos darlles forma, instalalos e meter en orde os libros.

Inverno

O vento conxela as orellas e as mans, a humidade cala todo o corpo, o traxecto de volta á casa faise máis lungo e a bicicleta rentaliza a velocidade. É decembro e Pescara hiberna.

Despois da pertinente instalación da librería, por aquilo de pór en práctica as nosas ansias culturais, decidimos comezar Itinera, nome baixo o cal se encadrarían os posteriores eventos. O primeiro, unha serata intercultural de poesía, tratábase da lectura de poemas en diferentes linguas. Así pois, tras unha limitada metodoloxía de publicidade, contamos co apoio dun grupo profesional de poetry slam de Pescara e coa lectura de poemas en húngaro, ruso, ou lituano, grazas á recente chegada de novos voluntarios europeos á cidade.

Anoitece cedo, máis do habitual. A chuvia alaga case toda a cidade e a nosa rutina é agora o passaggio entre a libraría e a casa. Casa que non era a miña e na que, para o resto do ano, me sentiría unha intrusa.

E conforme pasan os días, Pape seguirá acudindo á nova libraría, non tanto pola conversa senón na búsqueda dun refuxio. A súa situación viuse fortemente agravada: coa venta nocturna de bar en bar, non alcanza diñeiro suficiente para pagar o alquiler e menos aínda, para enviarlle á sua familia que segue no Senegal. Co mal devir da sorte, un día foi arrestado en Chieti, cidade próxima a Pescara e, dada a súa situación irregular, recibiría unha desorbitada multa que, de non pagala, podería ser devolto ao seu país de orixe.

Será este o punto de inflexión e o inicio dun intento de axuda. Decidimos informarnos e tomar contacto con algunhas persoas do círculo ARCI (do que a nosa asociación tamén forma parte). ARCI é unha coñecida rede nacional de carácter social e cultural que, ademais doutras ocupacións, constitúe un órgano moi activo coa cuestión migratoria. Foi así como, sen saber demasiado e deambulando con Pape, conseguimos que ingresara nun Centro de Accoglienzia Straordinaria e dispuxera do Permesso de Soggiorno, un documento comparable a unha visa e de carácter renovable que permite ao estranxeiro quedar no país onde o solicitou durante un período de tempo determinado que, no caso de Pape, equivalía aos seis meses.

Os CAS (centros de acollida extraordinaria) é a modalidade coa que o goberno italiano prevé a acollida de inmigrantes. Ubicados en vilas afastadas da cidade e en antigos hoteis ou albergues, as persoas reciben aloxo e comida mentres solicitan o asilo político. No tempo que as persoas permanecen neste centro que, ás veces, chega aos dous anos e agardan unha reposta tardía da chamada Comisión, unha especie de xuízo no que cada inmigrante terá que relatar os motivos polos que solicita a protección internacional. As primeiras comisións adoitan ter unha resposta negativa, polo que as persoas deberán permanecer ata realizar a segunda, cuxa resposta definirá o seu sino: quedar no país, procurar "sorte" vagando polas rúas, escapar sen documentación a outros países europeos e, no peor dos casos, ser devoltos aos países de orixe.

No caso de que reciban a protección internacional, as persoas pasarán a un segundo nivel de acollida mediante o Sistema de protección para solicitantes de asilo e refuxiados (SPRAR) dirixido a un proceso de integración socioeconómico máis personalizado.

Primavera

[Mais eu prosigo soñando, / pobre, incurable sonámbula, / coa eterna primavera da vida / que se apaga].

As fóllas das árbores tornan á súa posición habitual. E as nosas ideas volven florecer.

Baixo o título Smontare i luoghi comuni (Desmontando os tópicos), organizamos unha presentación sobre as nosas rexións -Galicia e Bretaña francesa-, dado o grao de similitude que atopamos entre ambas. Concluimos o evento coa degustación, gratuita como non podía ser doutro xeito, dalgúns dos nosos pratos típicos (empanada, far breton, rosquillas ou tarte aux oignons). E foi así como co bo apetito da xente obtivemos un éxito aceptable.

O seguinte reto sería entrar en contacto cun público diverso: os nenos. Tras a proxección dunha curtametraxe e algún xogo didáctico, conseguimos ao final da tarde que os pequenos retiveran algunhas palabras nas nosas respetivas linguas.

Mais a nosa etapa Itinera remata cunha comedia e tres dramas. Despois dunha selección desafortunada, pois non era doado atopar subtítulos en italiano dalgunha perla do noso cinema galego, optamos pola proxección de La Novia, a versión cinematográfica de Paula Ortiz sobre a obra lorquiana Bodas de Sangre. E, máis tarde, Kiki, el amor se hace, que, polo grao de similitude coas actuais comedias italianas, conseguiu un maior éxito ca anterior. No caso francés, o público recibiu Dans Paris, de Christophe Honoré, e Mommy, de Xavier Dolan, con evidente entusiasmo.

E no tempo en que as árbores restituían as súas follas, a nosa asociación estaba organizando un proxecto de índole europea, ao que, seguindo o xogo de palabras, chamaron Blablacare. A iniciativa pretendía achegar a política aos xóvenes, tendo lugar varios encontros de debate, entre os rapaces e algunhas figuras da administración pública, arredor de temas como a cultura, a innovación, o transporte, o dereito ao estudo ou o traballo. Todo isto, en aras de fornecer un plan de acción local mediante unha votación final. E así foi como tamén nós nos sumamos ao proxecto europeo mediante a realización dalgúns vídeos, fotos e entrevistas que contiñan unha manifesta carga publicitaria para demostrar, de cara á subvención europea, o desenvolvemento do mesmo. Mais, ao mesmo tempo, para min supuxo unha sorte de retorno ao quefacer xornalístico.

As ondas do mar adoitan traer retallos dalgunha historia olvidada. Mais, ás veces devolven un certo espírito de promesa. É verán, o sol apremia e a calor faise cada vez máis insorportable.

Ter vivido con Pape momentos de incertidume e tensión, ter coñecido persoas con historias de desprazamentos, levounos ao seguinte e paso en Italia, alleo, porén, ao noso proxecto: a realización dun pequeno documental que retrata cinco historias cuxo lazo común é unha arriscada odisea. Marchar de África, atraversar o deserto, sufrir o país sen lei en que se convertiu Libia e acabar surcando o Mediterráneo para chegar a Italia. E con isto, toda a dificultade que supón a integración, mais alá de atopar traballo nun país en crise ou de aprender una lingua e cultura na que non se recoñecen, sobrevivir, en definitiva, nun país que hoxe en día respira xenofobia e malestar de cara aos foráneos, máis aínda se os identifica a cor da súa pel.

Foi coa incondicional axuda do persoal dos centros de acollida, que realizan o labor de operadores, psicólogos e coordinadores, como conseguimos visitar tres, entre outros moitos centros emprazados ao redor da cidade. E foron varias as veces que entramos en contacto coas persoas que neles residen. Variopintos serían tamén os relatos que nos contaban, cheos de traumas, logo de teren sufrido torturas e extorsión de diñeiro en Libia que, no caso das mulleres, chegaba á explotación sexual. Historias cargadas de frustración e pouca visión de futuro, pois o seu presente non viña a compensar o anterior treito malvivido. Foron Pape, Lorenzo e Joyce (Nixeria), Ibrahima (Senegal) ou Konate (Costa de Marfil), mais poderían ser centos, miles, aos que nós non chegamos, como tampouco chegan os medios convencionais, nin as políticas racistas do goberno italiano e, aínda menos, a sorte...

Verán

Mentras tanto, a librería gozará dun novo traslado que, desta vez, virá compensado por aquela ecuación de "sol e praia". A asociación decide pechar as portas da habitual sede e moverse cara o mar, unha acción xa convencional para a maioría dos negocios de Pescara en época estival. É así como, de vender escasos libros, pasamos a ser inexperimentados camareiros. O quiosco que manterán ata finais de setembro, ubícase nunha das poucas praias libres que resisten ao longo do paseo marítimo. Nós, en cambio, cederemos a esta nova contradición: de vender escasos libros, pasamos a ser inexperimentados camareiros; trasportamos as caixas, sistemamos mesas e cadeiras e parasois. Mentras, a asociación prevé para nós a súa última aventura do ano. Un festival de música que lle devolve a súa aspiración cultural, coñecido como Indie Rocket. Levan organizando a iniciativa dende hai uns quince ano co obxectivo de trasportar unha música de raíz e con rasgos interculturais á cidade de Pescara. Nós, como de costume, formaremos parte do staff, aínda que desta volta con boa música, agradable ambiente, xunto con algún xantar e bebida gratuíta e, rodeados de "iguais": voluntarios, entre os 17 e 25 anos que ben podían botar unhas dez horas diarias para axudar durante os tres intensos días do festival e que, con entusiasmo, admitían repetir para o ano. Mentras o meu habitual compañeiro de traballo debía permanecer no backstage servindo copas e comida aos artistas do evento, a min asignáranme, en cambio, a calidade de "fotógrafa para as actividades colaterais".

O fin do festival viña a simbolizar un indicio de remate do noso voluntariado en Italia. Un punto final tamén para o proxecto persoal do que máis me sinto satisfeita, o documental e a súa proxección nos tres centros de acollida que tanto nos deron a benvida ao chegar, como agora nos saúdaban con agarimo ao marchar.

Baixo este telón, veriamos consumar o resto do tempo no quiosco e, con el, as horas mortas do verán.

De cara ao final volvo a recoñecerme na mesma fórmula "marcho que teño que marchar" que fora a desencadenante de vivir esta experiencia en Italia. Logo dun ano, a maleta resulta máis pesante, tamén os recordos, ou a práctica dunha lingua preciosa e o consumo excesivo dun café espresso e intenso. Porén, dende algún tempo, viñera instalándose no meu corpo a morriña por volver, ver aos meus e, por que non, comezar unha nova andaina.