"Todas as vidas" (Edicions Xerais) Xosé Ramón Pena conta oito historias protagonizadas por personaxes que viven ao límite. Son, como os cualifica o propio autor, un monllo de "relatos silvestres" nos que, a cabalo entre a realidade e a ficción, o escritor e colaborador de FARO DE VIGO mostra unha proposta literaria moi pouco habitual, por non dicir única, e sobre todo alternativa, ás que se estilan na narrativa galega actual.
-En "Todas as vidas" atopamos un conxunto de personaxes especiais: perdedores, idealistas, soñadores€ (en inglés adoitase calificalos coa palabra outsiders
-Todo comezou con "Ancián en Shangri-la", o relato que ten aspectos máis autobiográficos: de feito, os personaxes teñen claros alicerces reais, (empezando polo que está baseado no meu pai, un grande admirador de Jules Verne) e, ademais, as paisaxes que se describen veñen ser as miñas propias paisaxes nativas. A seguinte narración que escribín foi "Policía nin en broma"; ao rematala, decateime de que viña cadrar cun dos versos da canción de Joaquín Sabina, "La del pirata cojo", o cal deume o fío para a seguinte historia, "Lexionario en Melilla". Xa con estes tres relatos concluídos, pensei que tiña un libro. Pero resultou, daquela, que retomando, aínda non sei moi ben de que xeito, ese mesmo fío condutor musical, foron xurdindo, en fervenza, os seguintes ata completar os que finalmente integran o volume. E aínda me sobrou un noveno que quizais poida caber nunha segunda parte de "Todas as vidas".
-Un fío está na canción de Sabina, pero outro vén ser o tipo de personaxes que protagonizan os relatos, os outsiders
-Evidentemente, trátase duns personaxes que me resultan, como escritor, especialmente atraentes. Con todo, o que realmente me interesa son as súas historias e, nese senso, a pretensión foi a de escribir un libro de "relatos silvestres" -ou "salvaxes", como o título da excelente película, arxentina, de Damián Szifrón-, protagonizados por xente brava, individuos que camiñan polo fío dunha navalla, que viven ao límite, mesmo ao borde do abismo pero que, ao mesmo tempo, procuran a tenrura, cobizan soños, fantasías€; xentes que desexan ser comprendidos, motivar afectos...
-O lector preguntarase que hai de realidade e que de ficción nestas historias. E eu preguntollo a Vde., claro.
-Todas estas historias teñen un pouso real. Pero, desde logo, están ficcionadas porque a literatura é iso: ficción. Ficción e tamén acción e tensión da linguaxe. Daquela, como digo, trátase de personaxes, e de historias, que se deron na realidade pero que eu axeitei, aquilatei... para que fosen dando nuns relatos sólidos.
-O fío que une estes relatos está claro, pois. Agora ben; Vde., segundo a historia que conta en cada caso, elixe o estilo que lle parece máis axeitado. É, entón, dos que pensa que na literatura, en xeral, a historia vén ser a que marca o estilo, ou é o estilo o que marca a historia?
-No meu caso, é a historia sempre a que marca o estilo, o cal non quere dicir que non se poida facer doutra maneira, desde logo, Pero eu necesito determinar sempre -ao mesmo tempo que o argumento, claro- cal vai ser o punto de vista, quen vai narrar, quen vai "manexar a cámara". E de aí, a lóxica, daquela, dunha ou doutra forma estilística. O que non impide, evidentemente, que haxa elementos, fórmulas, xiros... lazos comúns na miña escrita.
-E, ademais, é Vde. un escritor que adoita planificar moito, que procura non deixar cabos soltos e, sobre todo, que cuida a coherencia dos seus personaxes€
-É que non me cabe na cabeza facelo doutro xeito. A ver; ao longo do proceso creativo, desde logo que se fan cambios -ás veces, dabondo- a medida que a historia vai avanzando. Agora ben; como xa dixen, antes de comezar a escribir, teño que sabelo todo, ou case todo, dos personaxes e mais da propia historia a narrar, aínda que logo vaia utilizar apenas un 50 ou un 60 por cento desa información. Ben sei que hai autores que din que se deixan levar pola improvisación, que "a historia se escribe a si mesma". Con todos os respectos, penso que iso pode quedar moi romántico, pero non creo que se axuste á verdade. Non, polo menos, cando un relato, unha novela... funcionan de veras.
--Móvese Vde. neste libro en diversos xéneros. De entre eles, chámame a atención, polos aires cinematográficos, o thriller en que converte "A máis chula do barrio" ou o thrillerwestern
-Non son ningún especialista cinematográfico, nin moito menos, pero si un grande afeccionado ao cine. Daquela, cando escribo, e como xa dixen antes, teño que visualizar cada escena, cada secuencia... e desde aí "poñer a cámara" a rodar (neste caso, o ordenador a escribir, claro). Que se estes relatos poderían clasificarse por xéneros cinematográficos? Pois a verdade é que esa non foi a miña intención, pero quizais si que resulte posible uha lectura semellante. O que si está claro, en todo caso, é que, para ben ou para mal -e non son eu só quen o considere- a miña literatura ten unha indisimulada pegada da Sétima Arte.
-E o que si hai tamén nestes relatos é moita música, moitas cancións (títulos, letras€). Trátase apenas dun recurso literario ou tamén obedece ao afán de verquer a súa devoción polas músicas da súa propia vida?
-A ver; as cancións que eu cito, ou das que incluso inclúo parte das letras, non necesariamente teñen que resultar as que a min me gustan, senón as que lle poden gustar aos personaxes ou as que considero que lle van ben a cada unha das narracións. No meu xeito de entender a literatura, as cancións xogan o papel de banda sonora. De feito, adoito imaxinar con música cada escena que escribo.
-Que cre Vde. que aportan estes relatos, e este libro en particular, ao panorama actual da narrativa galega?
-Quero deixar unha cousa moi clara: a literatura ou devén un territorio libérrrimo ou non é literatura. Polo tanto, cadaquén é moi dono de escribir o que lle pete e como lle pete. Agora ben; dito isto, coido que a proposta que eu fago en "Todas as vidas", goste máis ou goste menos, é a dunha narrativa inusual (temática e estilisticamente) con respecto da que se está redactando maioritariamente neste momento entre nós. Ao meu ver -e non falo agora xa como escritor, senón como lector e tamén como historiador da nosa literatura-, vivimos nunha conxuntura reducionista na que só parecen destacar fórmulas temático-estilísticas dirixidas -e con independencia de que eses lectores poidan ter, en realidade, corenta, cincuenta nos...- a un público "adolescente" e incapaz, polo visto, de aceptar outro tipo de "comida". Daquela, na procura dese "público", vexo unha insistencia, unha verdadeira teima polo relato policial, polas sagas fantasticas ou por unha nova literatura de "intervención" -de certo, moi ben intencionada, iso si- que pretende adoutrinar sobre diversas temáticas de actualidade. Non obstante, e sempre ao meu ver, o problema aínda non reside aí senón nesoutra contumacia por perpetuar unha estilística plana, carente de recursos e sen arriscar o máis máis mínimo, unha narrativa que parece esquecer mesmo que a literatura vén ser, por excelencia, o campo da elipse. En fin; non quero ofender a ninguén con todo o anterior, pero si que é esa a miña perspectiva. Desde logo -e repito, non sei se acerto ou non no meu proxecto-, o que eu busco é ofrecer unha alternativa.
