Docente vocacional, sinto un profundo orgullo pola miña profesión. Hoxe coma onte, os profesores enfrontamos a difícil tarefa de guiar as novas xeracións pola senda do coñecemento e da tolerancia. Alén da álxebra ou da gramática, o prioritario segue sendo facer do alumno un cidadán honesto, crítico e provisto de valores. Como cerdedense, a actitude negacionista e nada exemplar da autoridade local para coas vítimas do franquismo provócame mágoa, indignación e vergoña.

Estou afeito a predicar no deserto, mais nunca me darei por vencido. Albergo a esperanza de que, antes ou despois, a luz ha triunfar sobre a tebra e o pobo de Cerdedo acabará satisfacendo a débeda de honra contraída con aquela xeración de loitadores pola liberdade que hoxe encarnamos nas figuras de Francisco Varela Garrido e Francisco Varela Buela. Tempos virán.

Imos cara ao remate. En El Noticiero Gallego do 11 de maio de 1940 (páx. 2), baixo o titular "La depuración del Magisterio en Pontevedra. Expedientes resueltos", lemos: "Examinadas las propuestas de la Comisión Superior Dictaminadora de expedientes de depuración y el informe de la Dirección General de Primera Enseñanza, el Ministerio ha resuelto:

Separar definitivamente del servicio y baja en el escalafón respectivo a los señores siguientes: [...] don Francisco Varela Buela".

O xornal El Pueblo Gallego (agora "Diario de Falange Española Tradicionalista y de las JONS") do sábado 20 de febreiro de 1943 (páx. 4), publica: "Del Magisterio": "[...] Publica en "Boletín Oficial del Estado" orden por la que se adjudican ascensos a maestros y maestras que por diversas causas han cesado en la enseñanza, con determinación de la fecha de arranque de los mismos, a efectos de derechos pasivos, figurando entre ellos los siguientes de esta provincia: [...] Don Francisco G. Varela Buela, a 6.000 pesetas con efectos administrativos hasta 1-6-39 y a 7.200 económicos y administrativos hasta su cese por separación en 12-5-40".

Décadas de estudo e formación, décadas de activismo social e cultural en Cerdedo (ben seguro, horas roubadas ao sono e ao descanso), truncadas polo contubernio retrógrado e analfabeto de carlistas e falanxistas.

En abril de 1937, en Pontevedra, un tribunal militar xulga en consello de guerra a Francisco Varela Garrido e a Francisco Varela Buela (causa nº 1.306). O día 16 lese a sentenza: "...reunido el Consejo de Guerra ordinario de Plaza; para ver y ventilar la presente causa, instruída contra los procesados Francisco Varela Garrido y Francisco G. Varela Buela; ambos mayores de edad penal, acusados del delito de rebelión militar, celebrada la vista en el Palacio de la Diputación ... Resultando que el procesado Francisco G. Varela Buela, maestro nacional, vicepresidente del Partido Socialista que con anterioridad al Movimiento había intervenido en mítines de propaganda del Frente Popular; a requerimientos del delegado gubernativo anterior procesado, acude al Ayuntamiento y a las ódenes de aquél, redacta un bando declarando el estado de alarma, así como extiende recibos de requisas de armas, algunos de los que entrega él a los poseedores de aquéllas ... Fallamos: que debemos condenar y condenar y condenamos ... al procesado Francisco G. Varela Buela a la pena de reclusión perpetua, con los accesorios de interdicción civil e inhabilitación absoluta perpetua, siéndole de abono el total de la privación preventiva sufrida...".

Artigo 2º da Lei da Memoria Histórica:

"Como expresión del derecho de todos los ciudadanos a la reparación moral y a la recuperación de su memoria personal y familiar, se reconoce y declara el carácter radicalmente injusto de todas las condenas, sanciones y cualesquiera formas de violencia personal producidas por razones políticas, ideológicas o de creencia religiosa, durante la Guerra Civil, así como las sufridas por las mismas causas durante la Dictadura".

Artigo 3º da dita Lei:

"Se declara la ilegitimidad de los tribunales, jurados y cualesquiera otros órganos penales o administrativos que, durante la Guerra Civil, se hubieran constituido para imponer, por motivos políticos, ideológicos o de creencia religiosa, condenas o sanciones de carácter personal, así como la de sus resoluciones".

Tentando pórlle o ramo a esta serie de artigos, conversei hai uns días en Pontevedra co xornalista Fernando Salgado Varela. O amigo Fernando Salgado é neto de Francisco Varela Garrido e foi, coma moitos cerdedenses, alumno de Francisco Varela Buela e de don Antonio Rodríguez Casas, o xenro de don Paco. Por ser precisos, Salgado foi alumno eventual da academia de don Paco e alumno formal da escola de don Antonio.

Antonio Rodríguez Casas, oriúndo de Verín, casou con María Varela Caballero (dona Maruja), unha das fillas de Buela, e na casa nº 1 da Outra Aldea (no núcleo de Cerdedo) puxo escola. A mestra dona Maruxa poría escola de párvulos nunha casa do rueiro de San Pedro (nº 19).

Francisco Varela Buela (€4-10-1981), Dolores Caballero Méndez (€7-6-1989), María Varela Caballero (€26-12-2012) e Antonio Rodríguez Casas (€30-1-1994) están soterrados no cemiterio de San Xoán de Cerdedo.

Fernando Salgado mergullouse nos recordos da nenez: "Don Paco era un home sabio: falaba con criterio de todos os temas, sabía francés, grego, latín...; don Paco era unha figura allea aos convencionalismos, unha persoa de referencia; un personaxe elegante: ataviado con chapeu e gabán, tiña un aire a Antonio Machado, o poeta que, camiño do exilio, cruzou a fronteira francesa canda Otero Espasandín.

Eu asistín, no verán, a aquela escola de reforzo en Cerdedo, a aquela "escola dos vencidos". Mentres na academia de Buela nunca se lle levantou a man a ningún rapaz e se facía teatro e manualidades, ao lado, no Grupo Escolar, os mestres do réxime metían as letras a hostia limpa".

Cando se estimou oportuno, non houbo en Cerdedo atranco ningún para homenaxear os mestres franquistas, xa que, como interpretou maxistralmente Agustín Gonzaléz ("Las bicicletas son para el verano", 1984): "No ha llegado la paz, ha llegado la victoria".