O 1 de abril de 1939, "cautivo y desarmado el Ejército Rojo", a negra maré do fascismo embebeu os areais da liberdade. A fame sucedeu a guerra e a miseria enxertou no nervio óptico dos vivos unha perenne instantánea en branco en negro.

No útero daquel abismo de posguerra xestouse unha heteroxénea de monstros estarrecedores, reais como a vida mesma, enxendrados pola escaseza, o medo, a falta de hixiene, a malnutrición...; e o pobo afíxose a convivir con espantos concibidos nos peores pesadelos.

Detívenme, hai uns días, nun lugar de Terra de Montes de cuxo nome pediron que non me lembrase. Concertara unha entrevista cunhas mulleres nonaxenarias, testemuñas de excepción dos chamados "anos da fame". Remontarémonos, pois, á fatídica decada dos corenta do pasado século. Aínda hai quen a lembra con nostalxia.

"Cando os homes volvían da gherra, había que ferverlles a roupa. Fervíase toda nuns caldeiros ghrandes, e víanse os piollos naveghando naquela augha...".

As eivas físicas das miñas tres informantes eran inversamente proporcionais á súa axilidade mental. A conversa axiña derivou cara aos eidos do extraordinario. O café é máis sabedeiro cando o compartes con alguén que sabe e quere contar o que sabe.

Anotei no caderno que, alá polo ano 43, unha das miñas interlocutoras levaba padecendo, dende había meses, fortes e pertinaces dores na boca do estómago. Correra todos os médicos e a farmacopea convencional non era quen de atallar o seu mal. En Compostela acabaron por recomendarlle a cirurxía.

Antes de "pasar polo coitelo", coidou conveniente escoitar a opinión dunha menciñeira e, con tal fin, baixou a Pontevedra, á parroquia de Tomeza, para se pór nas mans dunha pastequeira de sona.

En cas da meiga, arredor da mesa da cociña, a doente referiulle a súa sintomatoloxía. Non perdera o apetito, facía por comer do pouco que había, porén, a perda de peso era evidente: "Eu sempre fora unha rapaza anchota, de bo dente, e quedáravos nos ósiños" -explicou.

A enferma sentía no peito unha presión insoportábel, acompañada de cambras nas pernas e lanzo que nunca precedía o vómito. A maiores (levando o dedo mostreiro á boca), "tiña a sensación de poder tocar a comida co dedo, como se atoara".

Calquera outro chamán lle tería aplicado algún remedio contra a caída da paletilla. Por sorte, a ampla experiencia da curandeira de Tomeza atinou na diagnose certa da enfermidade.

Non desaproveitei a oportunidade de preguntarlles ás miñas anfitrioas pola caída da paletilla e da espiñela. Contrariamente a como se +explica no capítulo V de "La medicina popular en Galicia" (1949), estas mulleres asociaban a caída da paletilla cunha mala postura do óso esterno (molestias no peito), mentres que a caída da espiñela a vencellaban coa distensión da zona comprendida entre as omoplatas (molestias nas costas). Ambas as dúas provocaban o esgarecemento físico e psíquico dos individuos afectados e, de non mediar atallo, o desenlace era fatal.

Os síntomas do mal da paletilla eran moi semellantes aos descritos para o caso presente, mais, a de Tomeza acabou desbotando calquera anomalía ósea. Coa mesma, sen máis palabra, perdeuse na escura rebotica, remexeu nos afumados albarelos, escolleu, aquí e acolá, herbas e outros secretos ingredientes que mesturou concienzudamente coa axuda dun morteiro. A seguir, deulle de beber aquela apócema á súa paciente e pediulle que abaixase o corpo, que pousase a queixada enriba da mesma e que mantivese a boca aberta o tempo necesario. Aquel preparado visguento, verdello, de cheiro forte e sabor amargo "non había quen o traghase". Finalmente, achegou unha cunca de leite á faciana da muller e sentou, de face a ela, á espera.

Transcorridos uns minutos, a doente notou unhas cóxegas na gorxa, na lingua, no padal; sobrevíronlle dúas ou tres vascas e, de socate, unha miñoca lata e abrancuxada asomou pola cavidade bucal, esvarando polo seu beizo inferior.

A pastequeira, xa de pé, acougou a muller, pediulle que non enviase o cuspe, que non acaroase os dentes. Cando a "bichoca" revelou dúas cuartas da súa anatomía, a curandeira, con moito celme, botoulle a man e comezou a turrar, paseniño, daquela fita sen fin. A operación durou uns minutos que pareceron eternos. Ao remate, unha criatura que sobrepasaba o metro e medio de longo retorcía a súa vulnerabilidade encol da mesa. Sen demora, a menciñeira varreu cun vascallo a inmundicia e guindouna ao lume.

Eis a tenia ou solitaria (Taenia solium), verme platelminto parasitario que prospera no intestino delgado dos seres humanos, onde pode acadar os 3 ou 4 m de lonxitude. Como chegou aquel monstro ao interior do corpo da coitada? Con certeza, tras inxerir carne de porco crúa ou pouco cociñada. O cocho, infectado polo noxento parasito, fai de hospedeiro intermediario.

"Aquela santa muller quitoume o demo do corpo; aquela cousa do inferno érache así de ghrande!" -e deducín o tamaño pola distancia entre as súas mans. "Á noitiña xa desaparecera o malestar, ceei e o domingo puiden comungar; non me quero ver noutra...". Aínda non recuperado da visión estarrecedora da solitaria revolvéndose na pedra do lar, tomou a palabra outra das miñas informantes e, metidos na lameira do sobrecolledor, datou na década dos 40 ("aqueles anos neghros, aquela neghrura...") a aparición dun misterioso personaxe que a muller nomeou "o veto".

Segundo o parecer común, o veto era un home ("unha figura de home") moi acorporado e fraco. O veto "miraba pra ti de lonxe, era coma unha estatua; un home moi ben vestido, traxado, coma de loito, coa súa garavata e todo; non era un pobre; así que o descubrías e reparabas nel, cando pestanexabas, xa non estaba...". Sempre conforme o relatado, o veto facía acto de presenza a plena luz do día, osmaba dende a fronde ou na agra aberta; guichaba polos buracos: "aqueles ollos a mirar para un; ti notábalos...; unha vez collino fitando pra nós, mirando como moïamos, porta fóra, así de lonxe, coma un chanto...; aparecéuselle a moita xente, aquel día estaba comigho M. de N.; o home non pedía cousa ningunha, non daba unha fala, pero a xente pavoaba...".

Mentres a muller interviña, as compañeiras, a cada pouco, asentían compasadas coa cabeza.

O veto, impertérrito estafermo, mudo, inmóbil, cos brazos ao caer do corpo; tan achegado no seu aspecto e rotina ao diabo transfigurado en finxido señorito castelán ou á iconografía de Slenderman, a lenda urbana do arrepiante "home delgado".