Aínda que a meteoroloxía porfíe en afearlle a conduta ao calendario, piano, piano, consumíronse quince das noventa e tres xornadas do presente verán. A freguesía de Cerdedo, da man do seu padroeiro, o san Xoán, sempre accede á canícula pola porta grande. Do 23 para o 24, por riba do home que leva o año no colo, a divindade solar volve exhibir, pola verea central do ceo, os seus atributos triunfais, estreados na xeira solsticial do 21. Do 23 para o 24, o prodixio aseñórase do mundo e a natureza móstrase virada coma un peúgo.

Lémbrome arestora dunha froitosa tardiña na aldea da Barcia (A Lama), xa choveu xa aloveou. Acordo aquel vello informante que, con abraio, me fixo partícipe das súas observacións astronómicas, confirmadas tras décadas de veceira e pastoreo nos sesteiros do Seixo: "A Cruz do Seixo torna do sol. O sol ten un camiño, máis alto ou máis baixo, pero o sol nunca sobrepasa a estrema da cruz. Cando chega alí, se te fixas, comeza outra vez a baixar". Hai verdades que sobrecollen.

No devir do ano, o sol oscila da Cruz a Portalén e da Portalén á Cruz. Acoutado cuadrante cuxas estremas se aveñen ao triunfo da luz e a réplica hexemónica da escuridade. "Din que foi Deus quen creou o sol, pois debeu ser o propio Deus quen dispuxo no monte estas marcas; e o sol, dende aquelas, coma o tren, marcha polos seus carrís; o ano que non o faga, malo, malo...". Pasaxes dunha complexa cosmogonía belamente retratada na nosa arte rupestre.

Superado o magosto, o tempo de Portalén, rexe arestora a quenda da luz: é tempo da Cruz do Seixo.

Malia vivir desterrado no fondal de Pontevedra, fago por cumprir escrupulosamente co precepto montañés do San Xoán, tal o aprendín dos ditos e feitos dos devanceiros, tal o transmito como proba de devota adhesión.

Hai uns días, nas vésperas da festa das lumeiras, entrevisteime cunha veciña da aldea de Chamadoira, octoxenaria, por avivecer o rito e non me afastar un ápice da prescrición.

A señora Laura aconsellou o paseo polas sete fontes selleiras. En cada lugar, as súas. Para os veciños de Meilide, as seguintes: a fonte de Portocelos, a fonte da Aldea de Riba, a fonte da Cortiza, a fonte do Campo, a fonte das Pedradas, a fonte do Ladrillo (desaparecida) e a fonte dos Outeiros.

Provistos da auga propiciatoria, cómpre, a seguir, fornecernos das herbiñas bieitas, as herbas de San Xoán; outras sete castes. Infinitas combinacións, mais en Meilide: fiúncho (Foeniculum vulgare), follas de sabugueiro (Sambucus nigra), mentraste (Mentha rotundifolia), tomentelo (Thymus vulgaris), ruda (Ruta graveolens), romeu (Rosmarinus officinalis) e mais herba luísa (Aloysia citriodora)...; todas sete, cheirentas, menciñeiras, esconxuradoras.

As sete herbas, ao mergullo na auga das sete fontes, déixanse nun cazo, almofía ou penico ao relento máxico da noite máis curta do ano. Eis o cacho de San Xoán. Lávese con ela a faciana na mañanciña máis garrida, non hai elixir tan feito para tirar do rostro os pesares e dotar a cute dunha louzanía indelébel.

Na vigorosa acordanza da señora Laura tamén perduraba o costume de erguerse cedo no albear do 24. Impelidas por súa nai, ela mais a súa irmá abandonaban a mornura do leito para amañecer na horta. Antes de saír o sol urxía "desorballar a verdura", abalando as coles cunha vasoira de xesta. Mentres se respectou o costume, as pragas mantivéronse arredadas do alcouve.

Na alborada de San Xoán a ubicua galiña dos pitos de ouro tórnase tanxíbel e gradea vereas e arroleiros. Á luz das miñas anotacións, en Cerdedo, do escusado de covas, regañas, piagos e carballeiras sombrizas bótanse ao mundo un cento de aves do encanto, ofrecéndolle á humanidade, en riolas de sete, a súa natureza entesourada. Quen acertara onde, cando e como!

Na antesala do San Xoán, todas as nais da aldea, sabias sacerdotisas, requirían dos cativos feixes da herba de San Xoán (sanxoás, abelloca, abeluria, abrula, alcroque, bacoca, baloca, baloco, belitroque, borleta, botexo, boto, cloque, croque, dedaleira, estalo, estalote, estatolás, estoupallo, estraloque, estralote, estróupele, folla de sapo, herba da cobra, herba das feridas, milicroque, palitroque, sapaqueiro, seoane, tróquele...); para os resabidos, digitalis purpurea. A colleita dos dedais purpurados era labor de nenos.

Ramos de sanxoás para atuir buratas e fachinelos: portais, portas e ventás; paus de estraloques nos caneiros, nas gateiras, no tiro da cheminea... Descoñecemos o porqué, mais, dende que o Demo instituíu o ministerio bruxeril, a estacada de abelurias supón unha barreira infranqueábel para as donas da noite, abelloadas pola fumeira de millentas cacharelas.

Non esqueceu a señora Laura falar do oráculo das tres fabas, ervellas ou feixóns (Phaseolus vulgaris), que ela nomeou garavanzos. En Cerdedo, a faba tamén se denomina garavanzo ou chucho (xa cocido). O garavanzo verdadeiro (Cicer arietinum) recibe na aldea o nome de "garavanzo da festa". Antes de entregarse ao sono, é tradición, na noite de San Xoán, pousar baixo a almofada tres fabas (ou garavanzos): unha branca, unha rubia e outra negra. Á mañá seguinte, a man inocente tirará do escondedoiro unha das sementes. Se branca, voda; se rubia, amor ou saúde; se negra, loito.

Quen non lle ten fe ás fabas, escolle para o agoiro a clara de ovo. A clara de ovo en auga (batida ou non) vai compondo ao sereno a alegoría do noso futuro a curto prazo: un barco (emigración), unha igrexa (casamento), unha caixa (morte)... Como fará o albume para bosquexar a imaxe dunha vida folgada?

Á espera do feliz vaticinio, ninguén debera latar ao ritual de purificación escenificado arredor da fogueira. Amais de chimpar por riba das lapas hai quen aconsella guindar no lume a roupa interior do día. Coa combustión dos panos menores, apegados intimamente ao ser, soltamos lastre e simbolizamos a nosa ansia de superación.