Aproveitando o relanzo da Semana Santa, fixen pouso en Cerdedo e alí partillei gorentoso xantar adobiado con sobremesa paroleira. Moito dan de seu os parrafeos cafeinados.

Apenas chimpara dúas xícaras e un chopo de Porto, cando unha das comensais, ben acaroada aos setenta, ceibou unha expresión que fixo estricar as orellas do etnógrafo lupario e as daquel neno que fun.

A informante involuntaria andaba na porfía de apazugar un rillote, unha miga consentido. Esgotado o repertorio da "supernanny", a avoa, revirando a crianza, espetoulle: "Se non te aquietas, póñote fóra para que te leve túa nai ghallegha!".

Miren, eu non lles fun un santo e meu irmán pequeno, tampouco non. Na aldea, andabamos, entre outros adeallos, polos "Zipi-Zape", escuso daquela ofrecerlles moitas máis explicacións.

Sendo como eramos afillados do demo, abondo sabiamos de ameazas. Que eu lembre, miña nai tiña foro co home do saco, coa bruxa do muíño dos Montinos, coas arañas, co lobo, co tío Gharduño, cos bechos peludos, coa Sisocorda, co home das barbas, co cocón, coa Ramuda, co Sacaúntos... e, na casa, escoitabamos chamar por eles a cada pouco.

O ritual da invocación sempre se acompañaba do brandir dunha chancleta, dunha escumadeira ou dunha vasoira. Costumes que a moderna sociedade foi extinguindo, polo medo ao que dirán.

Mais, amentar a "nai ghallegha" para amedrentar un meniño érache unha circunstancia novidosa, de aí que a miña mala conciencia de pillabán optase, de primeiras, pola alerta "Defcon 1".

Unha vez racionalizada a situación, sobreveume a impresión de ter escoitado unha das moitas expresións ofensivas coas que os de fóra, batuxando no estereotipo, nos agasallan a cada pouco.

Era inconcibíbel que aquela avoa reconvise o seu neto chantándolle que, de non mudar a conduta, o ía chimpar á rúa para que a súa verdadeira nai -de nacionalidade galega- o aturase. Muller da vida?, fillo de tras da silveira?...

Non me contendo, preguntei. Co riso nos beizos, a muller respondeume que o que acababa de oír era un dito vello e que súa nai e a nai de súa nai tamén o empregaran nas retesías domésticas. Así mesmo, engadiu que descoñecía o significado da locución e que, inconscientemente, facía uso dela co obxectivo -infrutuoso- de endereitar os cativos que deixaban ao seu coidado. Cando lle enumerei a restra de asustanenos que empregaba miña nai comigo, díxome que adoito eran requiridos tamén por ela, que toda axuda era pouca para encarreirar as novas xeracións: "Estes xa non se asustan con nada, están afeitos a ver de todo na televisión".

Xa na casa, procurei información sobre a "nai ghallegha" e, sospeitando a demonización dun antigo nume indíxena, tras moito remexer, fun dar co nº 3 de "El Eco de Galicia" (Revista Semanal de Ciencias, Arte y Literatura), editado na Habana o 16 de xullo de 1882.

Na páxina 2 da devandita publicación, reparei no titular "Las Madres Gallegas" e, así que principiei a lectura do artigo, asinado por M. Esmorís, fiquei pampo: "En casi todo el territorio de Galicia puede decirse sin temor que no hay madre alguna que no haya intimidado alguna vez a sus inocentes hijos con la legendaria frase de "Busca a tu madre gallega"".

Como poden imaxinar, non desapeguei os ollos do texto até a súa conclusión. Amézolles, xa que logo, unhas pasaxes do mesmo por consideralas de sumo interese:

"Las Madres Gallegas traen su origen de las divinidades célticas, bajo cuya protección se colocaban los celtas, designándolas con el nombre del terreno que ocupaba cada tribu...

Murguía, el ilustre historiador gallego, que posee muchos y elocuentes datos en materia de antigüedades, trae en su obra "Historia de Galicia", copia de una inscripción que fue hallada cerca de A Coruña, y que dice así: "T. Fraternus- Matribus-Gallaicis-v. s. l. m. ("Tito Fraterno pagó de buena voluntad su voto a las Madres Gallegas").

Las Madres Gallegas son divinidades de la mitología céltica a cuya intervención y poder en los destinos de la humanidad debieron rendir el culto de sus creencias los idólatras nuestros progenitores, avezados al fatalismo y a la heroicidad por temperamento y por la educación del pueblo de que procedían..."

M. Esmorís, autor do artigo, vencella a inscrición votiva á cidade da Coruña, mais, consonte as miñas pescudas, a vila onde se achou o epígrafe lapidario foi Coruña del Conde, na provincia de Burgos (predios da antiga Gallaecia). Consúltense ao respecto a Julio Núñez Marcén e Álvaro Blanco (2002) ou o artigo de Joaquín Gómez-Pantoja titulado "Las Madres de Clunia" (1999).

O lugar onde se erixiu ou atopou o altar ten unha importancia relativa. O substancioso do achádego acóutase ao contido da inscrición. Un galego de hai 2.000 anos, lonxe ou non do seu lar, encomendándose ás deusas, ás nosas Nais Galegas.

J. Gómez-Pantoja, no citado traballo, enumera os atributos cos que adoito eran representadas as Deusas Nais: "cestas de frutos, cornucopias, pan, monedas...", engadindo que estas ctónicas divindades son avegosas da fertilidade, da prosperidade, dos negocios..., atinxindo as virtudes sandadoras doutras deidades acuáticas (ninfas): fertilidade, fartura e saúde. As Deusas Nais vencéllanse aos mananciais mineiro-medicinais, aos illós salutíferos, ás burgas, abondosos na xeografía galega, "benéfica exudación de las divinidades de la Tierra".

A Nai Galega é unha deusa trinitaria. A tríade divinal que, dende o alborexar do noso tempo, rexe no tradicional panteón galego, revélase en Cerdedo, non só na fraseoloxía popular, senón tamén no folclore petrificado, adobío connatural deste bieito territorio.

Cómpre, daquela, lembrar a tripla manifestación da Moura xa consignada para o monte do Seixo, montaña da prodigalidade: a Moura Pirocha, a Moura do Castro Grande e a Moura da Laxamoura.

A Moura Pirocha, doncela, arquetipo da pródiga primavera; a Moura do Castro Grande, a muller madura, adscrita ao verán, ao tempo da colleita, e a Moura da Laxamoura, venerábel anciá, a Vella, sabia oracularia, identificada co inverno: "Aínda vai vir moita chuvia, que brillan as pedras do Seixo", dise en Cerdedo.

A Moura Pirocha, explícita, tombada ao cumprido encol da súa almofada de pedra; a Moura do Outeiro do Castro, núbil, casadeira, custodia de riquezas nunca inventariadas; a Vella da Laxamoura, facedora do arco do ceo que, fincado naquela fatídica peneda do monte de Meilide, abaixa o lombo para abeberar nas augas do pozo Fumeghas, goio do río do Seixo.

A mesma Moura, humanizada baixo o antropónimo María: Mari Diz, a costureira afogada na trémbora da Muller Morta, en Xestido; A María Diz da Serra da Muller ou do cordal do Testeiro (Forcarei); a María Mighez da cuíña de Biduído (Cerdedo); a María Amena das lombas da Cimadavila (Caroi-Cotobade); a Marimanta, a Maruxaina; a María evocada no principiar dos mellores contos: "En tempos de Maricastaña...", aquela pretérita idade na que a Deusa Natureza acaparaba toda a nosa atención.

A Deusa Nai Terra, unha e trina, a semellanza das tres Marías que esconxuran o anghinido infantil á roda dun cachopo carballón, na fronde da aldea cerdedense de San Bernabé (advocación substitutiva), ou arredor dunha mesa propiciatoria.

As Tres Laranxiñas do Mar, as Tres Mouras, as trixemelgas da fonte das Donas de Biduído (Cerdedo); Ana, Aureana, Ana Manana... Quen sabe se a expresión "Mi madriña!" (ou "Mimá!") non serviu para exhortar o seu valemento.

O culto á Deusa non é unha relixión, ben ao contrario, é a porta do autocoñecemento, como individuos, como pobo. O día no que os galegos lle viramos as costas á Nai Galega, e optamos polo culto aos monecos procesionantes, trocamos, abofé, os ollos polo rabo.