No verán do ano 2000, no transcurso dunha das incontábeis paseatas polo magoado monte do Seixo, atopei ao pé da pista central do parque eólico, a medio camiño entre a ermida da Santa Mariña e o menhir do Marco do Vento, un cachote de pedra de gran "vesica piscis" (dimensións: 39 x 28 cm aprox.) que servía de soporte a unha figura de enigmático e retorto feitío. Malia que desprovista de inscrición, a peza é un fragmento esgazado dunha máis ca probábel ara votiva de época romana, dedicada ao deus Mercurio. Engado (consonte o SixPac) as coordenadas do punto exacto onde aconteceu o achádego: 42º 28' 13'' N - 8º 23' 23'' W.

Para cumprir axeitadamente co itinerario programado para a xornada, obrigueime a abandonar as catro rodas na aldea cotobadense da Cimadevila. Xa a pé, principiei o ascenso pola costenta e virada pista de xabre, tencionando atinxir o coto da Santa Mariña (994 m de altitude), unha das cimeiras do monte. No alto, agardaba por min o sentadoiro pétreo nomeado Cadeira do Rei. Acomodado naquel trono, unha vez completados os 4 km de ascensión, calquera plebeo se inviste en soberano da terra, do mar e do ceo.

Paseñino, fun deixando atrás o casar da Cimadevila, o outeiro de María Almena (ou María Amena), a Cova dos Mouros, a Casa da Neve, o Bico da Galiña..., até gañar o relanzo da Santa Mariña onde se erixiu a ermida cuxa advocación sacraliza para a cristiandade o acervo mitolóxico do monte do Seixo. A chanceira da Santa Mariña marca as derregas meridionais da Montaña Máxica. Cara ao sur, esténdese o vasto cordal nomeado serra do Cando.

No interior da capeliña, exposta á espiñenta rosa dos ventos, custódiase unha imaxe en pedra da santa. Como ben saben, na miña esburga do material lendario do Seixo, relampa a historia de Mariña, filla do rei de Trentinán, moza bela e virtuosa que, por rexeitar castamente as libidinosas insinuacións do prefecto romano Olivio, padeceu martirio e decapitación. A cabeza de Mariña, a rolos polo chan, gretou a capa freática, posibilitando a formación das lagoas de Xestido. O primeiro chimpo daquela cabeza desprendida fixo abrollar a chamada Lagoa Grande. Por divina punición, as augas da Lagoa Grande anegaron a vila de Trentinán que, outrora cabal, dexenerara cara a supina inmoralidade baixo o goberno do Imperio.

En chegando ao cruzamento de cara ao Coto da Santa Mariña, fixen un pouso para mollar a boca. Foi unha subitánea raiola de sol a que, naquela folganza, me advertiu da presenza dun baixorrelevo no cantarolo. A pedra integraba unha entulleira amoreada á beira do pista, a resultas do indiscriminado arrastre de materiais efectuado por unha pa mecánica. Pouco tempo despois, a escasos 40 metros de onde se localizaba o cascallo, procedeuse a colocación dun aeroxerador.

O descontextualizado e fragmentado achádego que, por mor da primeira impresión, dei en bautizar como Pedra da Serpe, é outro dos innúmeros exemplos que ilustran a desfeita perpetrada, coa anuencia dos poderes públicos, do tesouro arqueolóxico do Seixo, patrimonio da galeguidade. A historia xa os ten xulgado, confiemos en que, algún día, o faga a xustiza.

Non me pregunten como, mais, desbotando a merenda, dispuxen o cachote na mochila, pandei con el monte abaixo e, dende aquelas, a bo recado, ocupa un lugar de excepción no meu cuarto de traballo, para deleite dos que honran coa súa visita a miña morada. De existir naquela terra un marco digno da súa condición, non dubidaría en facer doazón da peza. Entrementres, hanse ter que conformar coa fotografía.

Durante semanas crin ver na pedra un motivo serpiforme. Aqueles trazos enrodelados convidaban a pensar na materialización dun antigo culto ofiolátrico: a cóbrega, ctónica divindade, emblema da fertilidade e da cíclica rexeneración para os nosos devanceiros celtas.

No folclore da Galiza, enfeite do noso inmobiliario arqueolóxico, a cobra eríxese como protagonista de excepción. A Moura seductora, a concepción galaica da Deusa Nai Terra, adopta no eido do lendario o aspecto continxente de réptil custodio de riquezas. Un bico nos beizos da serpe obra o esconxuro, porén, o beixo non é de balde, o beixo é unha proba de aptitude. A Deusa, ofrecéndose en comuñón, somete os valores morais do aspirante a exame (ordalía). Ai daquel que non dea o talle!

No veciño castro de Penalba (Campo Lameiro), a relixión da cruz e a venerábel bichoca conviven harmonicamente, avíndose ao inflexivo ditame do papa Gregorio Magno (c.540-604): "Non destruades os ídolos pagáns, colocade encol deles un santo cristián" ("Epistola ad Mellitum"). Sen ir máis lonxe, na mitoloxía do monte do Seixo sobrancean a serpe Graubuliña, criatura devezosa de leite, e a serpe Bichoca, monstro fluvial. Así mesmo, as tres Mouras: Pirocha, a Moura do Castro Grande e a Vella da Laxamoura, trinitaria manifestación da Deusa.

Mais, novamente, unha provindencial loaira de sol levoume ao trasacordo. Observando aquel fragmento en posición vertical, xa non unha cóbrega senón un antropomorfo reclamaba a atención do espectador. Naquela postura, fun quen de albiscar unha cabeza (acaso, un capacete), dous brazos, unha perna (a dereita, da que agroman, talvez, unhas ás), mesmo cinco dedos en senllas mans, e na dereita, algo que semellaba unha bolsa.

Atopada a escultura ao pé do camiño real, vedraño itinerario de mercadores, con certeza, o personaxe representado non podía ser outro ca Mercurio, o deus romano do comercio (portando o pétaso, as talarias e o fardelo das moedas); fillo de Xúpiter, heraldo do Olimpo, correlato do Hermes grego, cuxo culto na Península se remontaría ao século I d. C. A palabra latina "merx-mercis", da que deriva, significa "mercaduría". O mércores, ou corta feira, é o día da semana dedicado a esta divindade ("Mercurii dies").

En terra de celtas e en función da súa natureza politécnica, Mercurio foi asimilado ao deus Lug. Herdeiro da función psicopompa de Hermes, Mercurio tamén tiña a encomenda de guiar as almas dos falecidos cara ao Maís Alá. A proximidade de Portalén, a soleira do Outro Mundo, xustificaría a súa presenza no alto da montaña. Así mesmo, a fusión do culto indíxena aos "Lares Viales", deuses protectores dos camiños, coa devoción por Mercurio, impelería a erección de "hermas" ao pé das vereas, fitos de pedra destinados a derregar territorios, sinalar itinerarios e preservar os viaxeiros dos perigos consubstanciais. Amais dos viaxeiros e mercadores, Hermes tamén era o deus dos pastores, dos poetas e dos ladróns.

Xogando coa familia léxica de Hermes, non cabe dúbida que a aparición do altarciño na morea de entullo foi, en lingua helénica, un "hermaion", é dicir, un achado afortunado.