Joaquín Obregón reivindica su verdadera identidad en Laza: "Eu son o Quin da Norita, miña nai". En Luns Borralleiro sigue una liturgia perfeccionada con el tiempo. Madruga, sale por el pueblo, celebra. Por la tarde se viste con una ropa sin importancia porque lleva otra piel, más trascendente. "Eu antes de saír coa Morena teño un momento con ela durante uns dos ou tres minutos. Abrázome a ela, doulle bicos e dígolle: 'Compañeira, imos outro ano máis'. E nese momento noto unha sensación polo corpo, que agora mesmo me está percorrendo tamén. Hai unha conexión". En los últimos 35 años ha sido el esqueleto de la 'Morena' de Laza, una figura icónica del Entroido más ancestral de Galicia, uno de los más originales del mundo. El 4 de marzo descenderá por última vez desde Cimadevila hasta la Praza da Picota, mientras su comitiva arroja hormigas y agita los tojos, disimulado bajo la manta y la madera de la vaca inanimada, a la que ha insuflado vida. La tradición pervivirá en otro cuerpo, con su filosofía intacta.

Era 1984 y Joaquín Obregón -55 años actualmente- hacía la mili. Su tío, un antiguo escolta de Franco, estaba en el mismo destino, en El Pardo. El joven quinto lanzó un órdago, y resultó: "Díxenlle que se non me deixaban vir polo Entroido. Falou con quen puido e déronme unha semana de vacacións". El Entroido de Laza Laza no se negocia. El año natural desborda el calendario, se mide de fiesta en fiesta. "É un tesouro que nos deixaron os nosos devanceiros, e aquí estamos para mantelo".

Durante 35 años, "o Quin da Norita", como lo conocen en el pueblo, ha sido el hombre bajo la 'Morena', la vaca de madera que regresa con vigor redivivo cada Luns Borralleiro, al atardecer, "entre lusco e fusco", remitiendo a esa hora de la jornada en la que los animales son conducidos a casa de regreso del prado o el monte. La 'Morena' era un bovino de Cimadevila que se escapó y tenía el impulso de embestir. Sin que los vecinos sepan establecer la fecha exacta de su origen, la tradición reproduce desde hace décadas esa anécdota en una de las manifestaciones principales del Entroido más ancestral de Galicia. La figura desciende hasta la Praza da Picota flanqueada por una comitiva que arroja hormigas a la multitudhormigas. El 4 de marzo, 'Quin Norita' encarnará a la 'Morena' por última vez después de 35 años. El testigo pasará a alguno de los jóvenes que mantienen vivo este carnaval.

"O ano que vén vou ir ao lado, é unha decisión que tomei, pensando en min e en todos. Hai dúas persoas ás que lles gusta a posibilidade". La decisión está meditada, pero qué sentirá Joaquín al finalizar el ritual es impredecible. "Vivireino no momento, pero como o teño tan asimilado... Xa o comentei hai dous anos, é unha cuestión de idade, non queda outra. Antes facías planes a longo prazo, e agora teño que ir día a día. Iso foi o que me fixo recapacitar. Fisicamente é duro, hai que se mover sobre un montón de xente. Pisan a manta, agarran un corno, ás veces é imposible pasar entre a multitude. Nunha ocasión manqueime o domingo e gardeino en segredo porque o luns quería cumplir, e fíxeno pero paseino mal. Chegou o meu momento, non é outra cousa. A xente que viña comigo tamén se vai quedando atrás, está entrando a nova xeración".

25

Carnaval 2019 en Galicia | La 'Morena' de Laza cambia de cuerpo, sigue el alma

Durante la conversación acaricia la cabeza tallada en madera de la 'Morena', incluso la besa. "A pesares do tempo que levo, eu ese día adoito estar bastante nervioso, pola responsabilidade, pola preocupación de que todo saia ben e ninguén se manque. Unha vez pasa, entro nun estado de relaxación tremendo, síntome feliz". La figura fue obra de un vecino conocido como Pepe Ardillas. Ya ha fallecido pero su legado está a buen recaudo. Su hijo Joaquín González, de 55 años, mantiene la costumbre de su progenitor. Él también reivindica su nombre entre la comunidad, 'Quin Ardillas'. "Non sei o número exacto de Morenas que fixo meu pai. Ás veces regalábaas. Eu sigo facéndoas tamén, é algo que me quedou del por velo, porque non mo aprendeu. Son cousas que a propia vida vai enseñando".

Es el guardián de la figura de Laza, el que impide que el paso del tiempo cause estragos, y repara sus arrugas. "Todos os anos require algún tipo de atención, non é chegar despois da baixada e tirala ata o ano seguinte. Límpioa, lavo a manta, miro como está, arránxoa se fai falta porque lle bailan os cornos ou hai que colar algunha fenda...", describe.

Su padre y otro vecino también fallecido, Ricardo Canteiro, lograron que 'Quin Norita' se convirtiera en el portador de la 'Morena'. Accedió pese a las dudas iniciales. "Un luns de Entroido, na farrapada, achegáronse e dixerónme que eu era a persoa ideal. Xa me vían preparado. Eu tiña o costume de entrar nos bares facendo que escornaba, metíame coa xente e tiraba as consumicións. Eu aceptei pero pedín que estiveran ao meu lado. Eles íanme dicindo e así comecei. Ó ano seguinte volveron pero logo fórono deixando. Pasado o tempo doulle máis valor a que daquela se lembraran de min. Para min supón un gran orgullo. Igual que eu tiven a oportunidade de disfrutar, agora ten que ser a xente nova".

Hay relevo para una tradición longeva, lo que contradice la tendencia en otros ámbitos en el rural que declinan. "O pobo vai a menos, como está pasando en xeral en Galicia[Todo el municipio de Laza cuenta con 1.287 habitantes]. Aquí queda a xente maior mentres que a xente nova, por desgraza, ten que marchar e buscar a vida. Pero moitos non veñen polo Nadal ou no verán e no Entroido todos queren estar aquí. Levamos esa festa moi dentro", subraya Joaquín Obregón.

Tanto que solo mentarla activa las emociones en caudal. Ambos responden con ojos brillantes, con voz entrecortada, cuando se les pide una explicación para extraños del peliqueiro, la figura representativa del Entroido de Laza. 'Ardillas' asegura: "O sentimento vai por dentro. O peliqueiro non é a parte de fóra, en si vai por dentro, é o que se sente. Son sentimentos sen explicación. Non hai palabras para definilos. Cando unha persoa pon o traxe, transfórmase".

Su vecino asiente. "Falas do peliqueiro e un calafrío percorre o meu corpo. Para sentir o valor que para nós ten, hai que se meter no papel. É algo que levas nas entrañas desde moi novo. Eu tiña 5 anos cando me vestín de 'maragato' por primera vez, porque daquela había menos posibles para ter un traxe de peliqueiro de neno, só para uns anos. Cando outra xente pedía xoguetes aos Reis, eu pedía unhas chocas [seis cencerros en la cintura]. Andaba todos os días con elas. Inda teño a imaxe presente. É lonxana pero ao mesmo tempo cercana. Ser peliqueiro é un orgullo, son uns sentimentos difíciles de explicar. Coa careta transfórmome. Para nós é o auténtico rey da festa", relata 'Norita'.

La tradición sobrevivió al oscurantismo y a las prohibiciones de una dictadura cerril. Incluso en la época más gris relumbraba el colorido del Entroido de Laza: "Meu avó contaban que ían á montaña, e mentres uns disfrutaban outros vixiaban", dice el hombre que ha sido la 'Morena' estos 35 años. "Prohibían sobre todo levar a cara tapada, pero o peliqueiro sen careta non está na memoria de ninguén. Había cuartel da Garda Civil aquí, e para que non os apañaran, uns marchaban para un lado facendo ruído e outros para outro. Ían engañando aos gardas para que non deran feito", añade 'Quin Ardillas'. La memoria perdura, la costumbre de Laza continúa.