Unha chiscadela a Don Xesús Alonso Montero

«Na Universidade do ano 68 podíanse distinguir con bastante claridade os alumnos de Alonso Montero. Todos eles viñan cunha sensibilidade fóra do común respecto da lingua, da terra e a problemática do país».

Tomei emprestadas estas palabras do libro de conversas Unha ducia de galegos, publicado por primeira vez na editorial Galaxia en 1976. Son declaracións do propio autor do libro Víctor Freixanes para introducir a conversa co susodito profesor. As respostas de don Xesús ás atrevidas preguntas dun xornalista moi novo —como o era por aquelas datas o actual presidente da RAG— arredor do seu polémico Informe dramático sobre la lengua gallega, non son menos bravas e mostran unha convicción tal que, aínda hoxe, cincuenta anos despois, sorprende a vixencia que seguen a ter con respecto as incertezas sobre o futuro da lingua. Xa daquela, o profesor lanzaba un SOS cara á sensibilización que non todo o mundo entendeu da mesma maneira. Foi aí, no libro de Freixanes, onde souben que, co título de O que cómpre saber da Lingua galega, xa fora publicado en galego na editorial bonaerense Alborada en 1969, cando aquí era imposible.

Dende entón, foron múltiples os recoñecementos e as homenaxes que o catedrático emérito e expresidente da RAG recibiu ao longo da súa dilatada traxectoria. Velaquí unha mostra: Premio Otero Pedraio, Pedrón de Ouro, Premio Trasalba, Premio Antón Losada Diéguez de investigación, Premio da Cultura Galega, Premio Laxeiro, varios premios de xornalismo (o Nacional Julio Camba, o Premio Galicia, o Roberto Blanco Torres...). Foi nomeado Doutor Honoris Causa pola UNED, Fillo Predilecto de Ribadavia (tan preto da casa de Benito o Artilleiro e Angelina a Franqueira, en Ventosela, onde habita o seu berce das primeiras palabras en galego); Medalla de Ouro do Liceo ourensán... No IES Lucus Augusti de Lugo, poño por caso, recibiu en 2024 unha entrañable homenaxe por parte de todos aqueles nenos da aldea que, tempo atrás e traxados coma homes, chegaran ao instituto comestos polo medo. Ían examinarse do «ingreso». Don Xesús recibíraos falándolles na lingua que oían acotío na casa para acougarlles o ritmo acelerado dos seus corazóns alterados. «Foron os mellores dezaseis anos da miña vida», asegurou nun emocionado discurso no que, para abraio dos presentes, foi nomeando un a un toda aquela primeira promoción...

O profesor pasou polo alumnado para quedar. Non hai nada máis gratificante para quen, ademais de trobador, ensaísta, narrador, prologuista, articulista, lingüista, tradutor, crítico literario, crítico... foi sobre todo profesor, gañando a pulso o sobrenome de «vello profesor», ese matiz de sabio admirado e querido.

Pero non só o alumnado, moitas persoas que, máis tarde, tivemos ocasión de cadrar con el en distancias curtas, seguimos hoxe a gozar da súa erudición. E velaquí o que escribiu no seu día Mª Victoria Moreno, nun artigo que titulou O mestre das Palabras, co gallo da xubilación do profesor Xesús Alonso Montero, con quen cadrara impartindo aulas no IES Lucus Augusti:

«Eu non teño casa petrucial en Galicia e non podo falar da «hortiña que quero tanto» nin das «figueiriñas que prantei» [...] A actitude ante a lingua, a ética e o meu compromiso cos seus falantes herdeinos de quen foi o meu mestre, de quen me honro e recoñezo coma mestre». (La Voz de Galicia. Suplemento monográfico nº 116 «Culturas» 22/ 02/ 2000)

Desculpen que remate falando de min. En moreas de ocasións teño porfiado en que as persoas que escribimos ficción non somos deuses capaces de crear da nada. Alimentámonos do que lemos, do que vivimos, do que soñamos… Nas nosas historias, consciente ou inconscientemente, xorden personaxes que agroman do noso universo persoal. Na miña derradeira novela, A muller xabaril, aparece un tal «don Xesús», un mestre republicano, ourive da erudición, transgresor, insubmiso, detractor de falsos himnos que non teme os abismos polo que pode resultar incómodo, inspirado descaradamente nestoutra alma librepensadora; de feito, el mesmo —que o le todo— detectou a chiscadela.

A proposta do Concello de Lugo de nomear a Xesús Alonso Montero Fillo adoptivo da cidade, xunto con Rafael de Vega, convértese, pois, nun mero trámite. Xa hai tempo que os lugueses e luguesas que pasaron polas súas aulas, «letraferidos» por contaxio, adoptaron o vello mestre para formar parte dos seus afectos, igual que don Xesús leva, inevitablemente, Lugo tatuado na epiderme da alma. Porén, nomealo oficialmente Fillo Adoptivo de Lugo, sería un fermoso recoñecemento público. Imaxínoo a el, coa súa bufanda vermella, emocionado e feliz, igual ca moitas e moitos de nós.