Narrar a nación

O noso titular de hoxe pretende facer un chamamento á responsabilidade social. Pode o infinitivo, ao carecer de marcas de tempo e persoa, sinalar un interlocutor coral, colectivo, ao que quere tamén responsabilizar da acción do seu significado. Unha apelación que pode trasladarse a moitas disciplinas e actividades porque a narrativa pode ser literaria, oral, periodística, historiográfica ou pictórica. Ningunha destas disciplinas asume como exclusiva a función de «narrar a nación». Podería pensarse nun primeiro momento que atañe especialmente aos historiadores toda vez que o concepto de «nación» aparece asociado á historia política, especialmente no Estado Español onde se presentou de xeito polémico a partir do século XIX. Non obstante a ambivalencia e indeterminación conceptual do vocablo permite, por exemplo, que o tempo e o espazo da nación moderna estea encarnado pola cultura narrativa da novela realista tal como suxire o estudoso do nacionalismo Benedict Anderson (1936-2015) na súa obra máis emblemática («Comunidades imaginadas. Reflexiones sobre el origen y la difusión del nacionalismo. México: F.C.E.», 1993). Estudar a nación a través da súa moi diversa narrativa xa sexa literaria, historiográfica ou biográfica, permítenos valorar a ampla diversidade coa que podemos construír a vida nacional. Pero sobre todo permítenos retirarlle á Historia académica o dereito que reclama constantemente de ser xuíz último dos acontecementos do pasado desde que se independizou do resto das disciplinas —Filosofía, Literatura— coas que se complementaba. Hai alomenos dúas razóns para impedirlle ese dereito: unha cultura nacional é o conxunto dos esforzos emprendidos por un pobo na esfera do pensamento para describir, xustificar e eloxiar a acción dun pobo que se creou a si mesmo, é en definitiva unha empresa colectiva e, en segundo lugar, porque hai unha tendencia a ler a nación de modo restrictivo, como aparato ideolóxico do poder do Estado, que supón case sempre criticar e minusvalorar a historiografía nacionalista. Fronte desta lectura, hai outra tendencia, máis utópica, a ler a nación como sentimento nacional popular conservado nunha memoria radical.

A consecuencia desta separación da Historia do resto das disciplinas que a complementaban no pasado comporta o perigo de abdicar da responsabilidade que como cidadáns temos adquirido a respecto do noso pasado, de narrar o noso pasado tal como reclaman Paul Ricoeur («Tiempo y narración: Configuración del tiempo en el relato histórico, Siglo XXI», 1995) e Méndez Ferrín con argumentos semellantes. Se o sociólogo francés explica que «Contamos historias porque, en definitiva, as vidas humanas necesitan e merecen contarse. Esta observación adquire, segue a dicir Paul Ricoeur, toda a súa forza cando evocamos a necesidad de salvar a historia dos vencidos e dos perdedores. Toda historia do sufrimiento reclama vinganza e pide narración»; bastantes anos antes xa Ferrín tiña trazada unha estratexia para narrar a nación con argumentos semellantes tal como expresa no poema «Roi Xordo”: Emporiso/a miña voz que aínda/gosta no cuspe o sangue do vencido e non vengado/di: Escoitade ben, abride as orellas,/pobo de Galicia, pobo vencido de Galicia,/traballadores asasinados de Galicia./Eu chamo por il, Roi Xordo, compañeiro da xente.

Se esta é a argumentación de ambos para narrar a historia, Seoane tamén ten propostas para divulgala como cando despois de deseñar xerras con personaxes medievais galegos—Prisciliano, a monxa Exeria, o Mestre Mateo, Roi Xordo, etc— reclama o dereito de vendelas nas tendas e nos bazares como pedagoxía. A historia podemos aprendela nos nomes das rúas, nas estatuas de parques e xardíns, nas conmemoracións e nos lugares de memoria. A vista tamén nos ofrece novas «posibilidades de ser galego”vendo e lendo a nosa historia.

Suscríbete para seguir leyendo