As chaves de Don Paco

“…cando D. Valentín, D. Paco e mais eu baixamos as escaleiras, sempre ao pé de paredes azuis-ruinosas, rodapés de azulexos con escenas mitolóxicas descarnadas e alegorías versallescas, que dan, finalmente, aos baixos da Biblioteca Penzol (baixos secretos para os que D. Paco ten máis chaves que o sartego de Mío Cid), un brinco súbito voltexaba xa no corazón”. De semellante xeito dá inicio, en efecto, unha novela breve da que deveño responsable –e saiban disimular os, sempre moi amables, lectores destas crónicas semanais a autocita–, e que chegou ás librarías de noso aló nos primeiros compases da década dos oitenta do pasado século. Cómpre precisar que, nesas datas, faltaba aínda un/dous anos para que a sede da Fundación Penzol –e, xa que logo, a biblioteca– se trasladase á súa actual ubicación na Casa Galega da Cultura, na praza da Princesa, permanecendo aínda nos locais da rúa Policarpo Sanz. En fin, aquilo que D. Valentín Paz-Andrade, D. Francisco Fernández del Riego e mais o autor destas liñas fomos atopar, e como non podía resultar menos, veu ser un manuscrito “encadernado en coiro, con iniciais en ouro, e que campaba así: The Other-Side of The Looking-Glass by Pedro de Lira”.

Chaves para a ficción, pois, as que portaba D. Paco. Chaves para unha pequena narrativa de misterio e de aventuras… Pero chaves apenas para tal cousa?

Coido ben que disto de resultar o único en padecer a incongruencia. Viñen ao mundo en 1956, e as miñas orixes familiares están firmemente arraizadas no idioma, costumes…, sociedade popular de noso. Formo parte, daquela, dunha xeración –acaso a primeira na longa xeira do país galego– que foi escolarizada masivamente (en castelán, claro) ao tempo que os medios de comunicación –esencialmente, o cinema e mais a tv– pasaban a formar parte do cotián das nosas vidas. Pois ben: o paradoxo –a incongruencia á que me refería– consiste en que todos nós chegamos aos inicios da idade adulta descoñecendo por completo –ou case– a cultura escrita, o tracexar da historia da nosa terra nativa: agás Rosalía, as cantigas e mais os trobadores, Eduardo Pondal, Ramón Cabanillas, Otero Pedrayo, Castelao… o reino de Galiza, Xelmírez, o banquete de Conxo, o Rexionalismo, Murguía e mais a Cova Céltica, o Estatuto do 36…: nin rastro deles no ensino; todo o devir dunha nación nos fora teimosamente negado.

Decorrían xa os anos setenta cando tiven a fortuna de poder acceder ás aulas universitarias. E foi alí, entón, no ambiente dinámico da contestación á ditadura franquista cando, por fin, comecei a saber un pouco daquilo que acontecera. As informacións ían e viñan, lembro un devezo común por parte de todos os meus compañeiros, camaradas de aventura, unha sorte dun fervenza arreo por indagarmos, procurarmos…, por pesquisar e escrutar na historia, por poñer luz por enriba das brétemas. Licencieime en Filoloxía Hispánica pero formo parte asemade da primeira promoción desoutros licenciados en galego-portugués. Desde logo, o noso mestre incontestable foi Ricardo Carballo Calero.

“Cómpre que consigne aquí o seu exemplo de limpidez, a lección xenerosa, amiga”

Mais xa fose por razóns de experiencia persoal, de xeitos de carácter ou pola súa singular concepción do galeguismo e da galeguidade, o certo é que a D. Ricardo –e por máis que si estiven entre os seus alumnos máis achegados– si que lle custaba abrir certas portas, confiarnos determinadas claves. Dito/escrito ás claras, o seu relato amosábaseme incompleto.

Nin que dicir ten, había outras posibilidades: velaí, de certo, o nacionalismo e, no meu caso particular, a amizade con X.L. Méndez Ferrín (compañeiro moitos anos nas tarefas docentes e quen, como Vdes. coñecen dabondo, escribe na porta do lado, a que vén cadrar máis á esquerda). Mais estou a falar sempre nestas liñas de hoxe dos representantes da –como lle prestaba nomeala, e aínda a si mesmo, a D. Paco– “ortodoxia” do galeguismo. Pois ben; como lle acontecía a Carballo, e chegado un certo momento, todos eles –puro e duro “estilo Ramón Piñeiro”– botaban man de filtros; cabe escribir mellor, de “púdicos” filtros. O que se di, un moi selecto club. Mais todos eles? Todos non: estaba aí Fernández del Riego.

Co tempo, fun comprobando que nin todas as chaves daban entrada a territorios de luz, e é que ocorre que a verdade devén de seu múltiple, diversa e dialéctica. Pero si que debo consignar que xamais D. Paco me foi negar –esa vén ser, polo menos, a miña aprendizaxe; digan/escriban os demais respecto da súa– a ocasión de poder enxergar ao certo aquilo que xurdía detrás das portas, o que se fora gardar nas gavetas. Hoxe, cando xa estamos nas vésperas do 17 de Maio –a data que el consagrou e na que, e por partida dobre, imos celebrar a súa memoria–, non podo máis que consignar o seu exemplo de limpidez e transparencia, a súa lección xenerosa, amiga. Por todo iso e por moito máis, moitas, moitísimas grazas, D. Paco.

Suscríbete para seguir leyendo