Os filósofos presocráticos gregos, ao conxunto formado pola auga, o lume, a terra e o aire chamábanlle Arjé; é dicir, a orixe e fundamento de todo. Para eles toda a realidade do mundo e de canto o conformaban sintetizábase nestes catro principios.
Neste verán todas e todos fomos conscientes de como dous destes elementos estiveron, con sinais contrapostos, moi presentes na nosa realidade cotiá. A escaseza da auga pola falta de choivas vai secando mananciais, pozos, encoros e ríos, e deixando unha boa parte da nosa Galicia lastrada pola seca. Porén, os lumes metéronnos medo pola súa virulencia e a cercanía ás casas de moitas das xentes das nosas aldeas galegas; mesmo arrasando con algunhas delas e levando lembranzas, vivencias e parte da vida que nelas tiñan vivido as familias que alí habitaban. A á vez que ían deixando un cadro desolador de negrura e tristeza.
Lume e auga arrasaban a terra, o lugar no que fomos conformando a nosa identidade, o lugar onde foi agromando a nosa cultura e, desde ela, todo canto foi conformando o noso xeito de ser, sentir e vivir a nosa realidade como xentes do aquí concreto.
Tampouco o aire estivo ausente desta nosa realidade ao longo deste verán, mesmo a súa presenza foi axudando a que o avance do lume, xunto coa ausencia de auga, fose arrasando unha parte non pequena da nosa terra.
Vemos logo, unha vez máis, como volvemos recibir e participar da sabedoría da cultura grega, que non é pasado, senón que segue a ser presente. Presente do aquí e agora que nos vai axudando a comprender o hoxe tan lastrado pola desesperanza utilitarista da présa, e do tirar cara adiante sen querer ser conscientes das consecuencias que todo iso ten para a Casa común que compartimos e que chamamos mundo. As humanidades invítannos a reflexionar para así tentar comprender por que razón seguimos a insistir en destruír, sen parecer importar as consecuencias, o legado que as xeracións anteriores, con agarimo e coidado, puxeron nas nosas mans.
Detrás desta parcial fotografía da nosa realidade agóchase unha concepción –paradigma, homoxéneo e unidimensional- do mundo que xira sobre dous eixes complementados, que parecen excluír todo canto non entre polos vieiros do precario, tecnolóxico e obsolescente. Isto é o que o papa Francisco chama, na encíclica Laudato si, o antropocentrismo e a tecnocracia, que se erixen como cabezas dun desenvolvemento do mundo despótico e desviado no que a persoa, o suxeito, o ser humano, contra o que se di, non é centro nin raíz desde a que ir construíndo o camiño de respecto desa casa común que compartimos e chamamos mundo, senón que unicamente é medio dun proxecto que ten como fin o beneficio duns poucos e a destrución de moito e moitas persoas.
Fronte a este antropocentrismo pechado e autodestrutivo, o papa clama por unha centralidade da persoa aberta á trascendencia, e por un mundo con horizonte enraizado nunha orixe, que era boa. Un mundo que Deus puxo nas nosas mans para facelo crecer comunitaria e socialmente –contrapunto do individualismo ao uso– e no que todo está conectado desde a ecoloxía integral da creación. Isto apórtanos unha identidade compartida e chamada a comprometerse por facer do mundo casa en construción itinerante, e non alpendre sen cimentación e en permanente estado de derrubamento.
Non é de estrañar entón que para as persoas crentes, inda que non só, o compromiso por coidar esta Casa común non é un simple legado a doar ás xeracións vindeiras, senón un agasallo recibido de Deus, que mostra a súa presenza en todos e cada un dos rostros das persoas que nesta casa vivimos. Isto suponnos unha permanente responsabilidade por curar e coidar as súas feridas fronte á forza das chamas que todo o arrasan, e a ausencia desa auga que axudaría a manter a vida e a facer crecer a terra axudada pola airexadiña.
“Laudato si, mi Signore”, dicía S. Francisco de Asís. Fagamos nós desta loanza compromiso sinodal de conciencia social por coidar este gran agasallo que Deus nos puxo nas mans para mostrar a tenrura da súa presenza.
*Profesor de Teoloxía Moral Social
