Non hai moito tempo preguntoume un amigo, con fins prácticos pois estaba facendo un traslado de domicilio, como tiña ordenados os meus libros e lembro que non dei amañado naquel momento unha resposta coherente, a tal punto que o meu interlocutor acabou sospeitando que tiña por orde un caos, un considerable desorde. Con razón dicía Roberto Calasso, recentemente falecido, que toda persoa que intente ordenar a súa biblioteca particular debe transformar o mapa das súas preferencias e pasións para enfrontarse a sorpresas e sen esperar solucións claras. Talmente.
Lembro que uns días despois da consulta do amigo, con certa preocupación, alertado pola súa pregunta, observei atentamente os andeis e probei a atopar algúns libros que sabía que tiña pero levaba tempo sen consultar ou reler. Malia que a proba resultou razoablemente satisfactoria, decateime das moitas deficiencias nas que estaba instalado e viñéronme á mente as blasfemias e xuramentos proferidos en máis dunha ocasión ao non atopar un libro buscado con certa urxencia (sen poder culpar a ninguén!). Os libros, para resumir, sempre foron, motivado polo desorde e falta de espazo, unha fonte de lamentos e desacougos. Case sempre ando na procura dun libro que non atopo: lembro o seu tamaño, a cor, o grosor do lombo, a tapa e recorro unha e outra vez visualmente as baldas infrutuosamente. Alomenos a muller aquela que perdera unha galiña na obra do Arcipreste de Talavera, convencida do roubo por parte de alguén, puido dicir e maldicir elexiacamente: “¿Dó mi gallina... la de la cresta partida, cenicienta escura, cuello de pavón, con la calça morada, ponedora de huevos? ¡Quien me la furtó, furtada sea su vida!”.
De calquera xeito a pregunta do amigo descubreume as pautas que, un tanto inconscientemente, estaba a seguir para organizar os meus libros.
No último ano da carreira, por consello do profesor Pensado, mestre da filoloxía galega, comecei a traballar nun tema moi pouco frecuentado daquela como era o léxico das coplas do Padre Sarmiento. Regaloume o sabio profesor galego numerosas separatas e toda a súa bibliografía sobre o bieito, que eu fun modestamente completando con estudos e traballos sobre o tema, de Filgueira, de Lázaro Carreter, Sarrailh, Sebold, René Andioc, Meijide Pardo, Maravall, Michel Dubuis, Saugnieux, Caso González, diversas monografías dos “Cuadernos de la Cátedra Feijoo” da Universidade de Oviedo ata chegar, por exemplo, a “Las Españas vencidas del siglo XVIII” de Ernest Lluch. En definitiva, foise configurando un núcleo de títulos que a maneira de camiños e encrucilladas conducen e achegan a un difuso obxectivo sen fin nin utilidade visible como non sexa a contemplación de paisaxes novidosas que comporta toda viaxe. Coa súa habitual perspicacia Gabriel Zaid chama a estes conxuntos de libros que se reunen arredor dun tema “constelacións” debido a que cumpren unha función semellantes á que cumpren as estrelas, que conforman unha figura e unhas ilumínanse ás outras e quedan sen sentido cando se aíllan. Neste tipo de agrupamento non é tan importante o número como o factor “constelación” que lles dá coherencia ao conxunto.
Asociado ao Sarmiento que Pensado sinalou como pioneiro da filoloxía románica chegaron os inevitables manuais (Vidos, Tagliavini, Lausberg) o achegamento ás falas do noroeste de Dámaso Alonso, Krüger, García de Diego, Entwistle, Williams ata chegar a Clarinda de Azevedo despois de pasar por dona Carolina, Nunes, Leite de Vasconçelos e Piel e unha parte importante da documentación aportada por López Ferreiro, Martínez Salazar, M. Sponer, Ferro Couselo e o mesmo Pensado etc. etc. Non faltaron á cita temas como a diptongación no mundo románico (Schürr) e as sibilantes (Galmés) nin o apartado lexicográfico dos dicionarios, imprescindibles na etapa predixital.
Hoxe, estes benamados títulos repousan esquecidos mostrando os seus lombos como lápidas dun cemiterio familiar aos que saudamos ocasionalmente con nostalxia. Continuaremos percorrendo visualmente as baldas e dialogando sobre unha orde que, como dicía un meu amigo da serra da Culebra, é difícil e, ademais, imposible.
*Académico numerario
