Oín contar dunha Semana Santa de principios do século XX na que, en Ourense, destacou a predicación pública dun chamado “sermón do Desencravo”. A pleno ar e na Praza Maior da vella cidade levítica, o orador sagrado ía debullando as partes desglosadas do acontecemento. Ou sexa, un brazo de Cristo, e logo outro, que ían caendo entre períodos efectistas e barroquizantes.
O crucifixo articulado actuaba perante unha moitedume que seguía os acontecimentos narrados polo crego. Unha tropa de graxos era contratada para executar o argumento manexando os fíos que movían as articulacións do Crucificado. No Ourense anterior a 1925 recibían o nome de “graxos” os pequenos delincuentes ou marxinais autóctonos.
Parece ser que, por efectos do moito viño trasfegado, ás veces os alugados trabucábanse e, se o predicador se refería ao cravo da esquerda, eles desencravaban o da man dereita de Xesús. Boa parte da concorrencia estaba á espreita do error e, cando este se producía, risos e aplausos estrondaban a Praza e espallábanse Barreira abaixo ou Santa María a Madre arriba.
Daquela, os graxos constituían un xénero en Ourense. A un tempo temido e célebre. Dormían os invernos en niños de farrapo no fondo das covas silvosas das que abroiaban antano as augas da Burga. Os graxos pasaban o verao a remollo no Miño e contábanse deles anecdotas que valían por un catálogo de sainetes.
Os graxos entraron na prosa galega da segunda metade do século XIX. Evocados por lamas Carvajal, Álvarez de Nóvoa, Pérez Placer, coñeceron unha derradeira vida pícara na narrativa de Eduardo Blanco Amor. Era tal a xoldra, o desorde e o esmendrelle que se formaba no vello Ourense canda o sermón do desencravo da Praza Maior, que o señor bispo se viu obrigado a suprimilo por decoro.
Aínda hoxe é o día en que, polos currunchos da catedral, viaxa sen sitio fixo un púlpito barroco que pode moverse sobre rodas de aceiro. É o púlpito de desencravo que vaga pola basílica nunha especie de maldición que parece evocar o riso pecaminoso de todos os graxos defuntos da cidade. Daquela, eran tempos en que a Semana Santa non recibía máis nome ca o de Pascua coma aínda recibe en Padrón e máis en París.
Había tardar moito en chegar a Galicia a moda invasora das cofradías de capuchón andalucista. Segundo contaba Gonzalo Torrente Ballester as cofradías de Semana Santa con nomes grandilocuentes e a cara cuberta chegaron a este País a través da Mariña de Guerra entrando por Ferrol dun modo impreciso que parece culminar co alzamento franquista.
