Ao prof. X. R. Barreiro, in memoriam.
O azar, ese deus arbitrario e caprichoso, dispuxo que as conflitivas e complexas relacións entre o rexionalismo e a Pardo Bazán se prolonguen no tempo e aviven, con certa periodicidade, o rescaldo da polémica. A torpeza, que sempre se encarga de empeorar as cousas, preside este novo capítulo dunha serie histórica que comeza un 4 de maio de 1956, cando dona Manuela Esteban Collantes, viúva de Jaime Quiroga, e dona María de las Nieves (coñecida como Blanca) Quiroga Pardo Bazán, comparecen diante dun notario en Madrid para facer doazón á Real Academia Galega do inmoble de rúa de Tabernas 11 do que eran copropietarias. Resérvanse o dereito de usufruto de por vida de tal forma que ata o falecemento en 1970 de Blanca –en 1959 falecera Manuela– a RAG non accede á propiedade de pleno dereito. Se nun primeiro momento son Rodríguez Yordi e Dalmiro de la Válgoma os mediadores necesarios, serán Fraga Iribarne e o mesmo Dalmiro os que resolvan o asunto da exención de impostos posteriormente. A condición única que impoñen as propietarias é a constitución dun Museo na planta principal que contribúa a honrar a memoria de dona Emilia. Era presidente da Academia D. Manuel Casás.
Cunha serie de reformas de adaptación que rematan en 1978, a sede da RAG será inaugurada polo Rei sendo presidente da institución D. Domingo García Sabell, que acababa de suceder a D. Sebastián Martínez-Risco.
Ata aquí o resumo administrativo e xurídico da doazón que permitirá á RAG acceder a unha sede situada no corazón da Cidade Vella. E aquí podería rematar a historia da xenerosa cesión se non fose pola torpeza e mesquindade dos actuais directivos da Real Academia Galega que se empeñan unha e outra vez, por ignorancia e afán de protagonismo, en converter en conflitivas as relacións xa de por si complexas do nome de Emilia Pardo Bazán e da RAG. Todos lembramos o concepto que a condesa tiña do galego, un dialecto apto para a fala das clases populares e de escasa utilidade para a vida literaria, científica e académica. Algo difícil de asumir por parte da institución beneficiada e responsable de honrala.
A solución inicialmente foi o silencio e a escuridade e as sombras na primeira planta que non pasou nunca de ser un amontonamento de obxectos –cadros, mobles diversos, libros, revistas e manuscritos– que nunca se constituíron en discurso literario ou intelectual. Para mostralo non había persoal especializado e había que recorrer sempre á boa vontade e capacidade de servizo do conserxe.
Todo cambiará cando se fai cargo da RAG o profesor Barreiro. El será o encargado de dotar o Museo Pardo Bazán dun “discurso” intelixible, no que colaborará activamente a profesora Beatriz López Morán, que vai permitir un diálogo cultural con amplos sectores da sociedade.
Para conseguilo sérvese de dous piares esenciais: a propia casa remodelada e reconstruída, por unha parte, e a revista “La Tribuna” por outra. A primeira acollerá centos de escolares e visitantes de procedencia diversa que son recibidos por persoal con capacidade para explicar o discurso construido arredor dunha casa que xa non amorea obxectos. Estes, sendo os mesmos fundamentalmente, están ordenados e dispostos para mostrar a intimidade familiar, o salón dos memorables faladoiros que convocaba a escritora sen esquecer a súa creación e diálogos literarios.
A revista contou ata o momento actual con dous directores: dos seis primeiros números (2003-2008) é responsable o profesor Paz Gago; a partir do seu cese estatutario como presidente da RAG, será o responsable o profesor Barreiro. “La Tribuna” convoca o máis selecto do pardobazanismo galego e internacional atraído pola rica documentación que comeza a mostrar o equipo de investigación que se crea arredor da mesma.
"A proximidade do centenario da morte da escritora coruñesa vai revolver as augas do pardobazanismo rompendo equilibrios e despertando ambicións soterradas"
Os sucesivos congresos convocados pola propia revista posibilitaron un diálogo intelectual sin precedentes non exento, naturalmente, das habituais tensións académicas. Cumpre resaltar que a financiación de revista e museo foi acadada grazas á xestión persoal de Xosé Ramón Barreiro Fernández.
Pero a proximidade do centenario da morte da escritora coruñesa vai revolver as augas do pardobazanismo rompendo equilibrios e despertando ambicións soterradas. Os especialistas en efemérides ven a posibilidade de visibilidade persoal e graduación de balde. O que era unha especie de monumento que non despertaba interese por familiar e cercano, promete teatralidade, visibilidade e espectáculo, tentacións difíciles de rexeitar. Houbo un primeiro intento de relevo na dirección da revista que non chegou a facerse efectivo tal como acredita a derradeira carta que o profesor Barreiro dirixe á RAG antes do seu falecemento. Pero as presas diante do centenario aconsellan e inspiran marxinacións, pequeñas vinganzas e non poucas mesquindades. O diccionario da RAG define o substantivo feminino “mesquindade” na súa primeira acepción como calidade de mesquiño exemplificado cun expresivo ‘Nunca imaxinei nel tanta mesquindade’. Para que non haxa dúbidas procuramos na mesma fonte léxica o significado do adxectivo mesquiño: “[Persoa] que está demasiado atado aos propios intereses e que amosa falta de xenerosidade etc., cara aos demais.”
Apelamos á auctoritas do repertorio da RAG neste caso coa convicción de que poucas veces o seminario de lexicografía atopará un feito que ilustre máis doadamente as acepcións desta familia léxica coma este que estamos a relatar.
Presente a RAG en todas as comisión estatais, incluida a dos usos de Meirás, Xunta de Galicia mediante, pretende derrubar a sede actual de Tabernas nun acto de megalomanía sen a mínima garantía de futuro. Hai outras alternativas máis sensatas. E delas e da deriva dos actos do centenario falaremos na próxima entrega.