Atribúese ao escritor e periodista francés Robert Brasillach a célebre frase de que “a historia só está escrita polos vencedores”, que presupón que a guerra tamén se libra no campo da escrita e que hai un punto de vista silenciado, o dos perdedores. A estas outras batallas entre ruídos de minervas e linotipias que emparentaban talleres xornalísticos e imprentas é habitual referirnos a elas co expresivo título de “guerra da tinta”, librada nos medios de comunicación para lexitimar e fortalecer a moral dos contendentes. Os centenares de corresponsais estranxeiros presentes na Guerra Civil en España contribuíron a internacionalizar esta confrontación tipográfica.
Directamente relacionado con este escenario de guerra de ideas está o vehículo que as transporta e espalla por todo mundo, o libro, convertido en mercancía perigosa ameazada polo lume purificador. Numerosas historias de destrucción de libros ilustran esta barbarie universal que contemplamos con indiferencia.
Debemos a Ovidio, o poeta que caeu en desgracia co emperador Augusto por razóns escuras aínda, a idea que máis concorda cun autor perseguido: a de personificar os libros ameazados. Cando Ovidio foi desterrado tamén expulsaron os seus libros das bibliotecas. Por este motivo nas Tristia imaxina que o seu libro, convertido en persoa viaxa de Tomis a Roma para que o acollan nunha das librerías da capital. Con sutil ironía Ovidio imaxina a expulsión da súa obra da biblioteca “Atrium Libertatis” coma se a mismísima estatua da Liberdade, que se erixía no atrio, lle cortase o paso.
Como contrapartida somos moitos, afortunadamente, os que pensamos que cando se queiman libros hai que apagar o lume con libros
Menos coñecido é estoutro episodio ocorrido poucos anos despois da morte de Ovidio que nos conta Séneca padre na súa obra “Controversiae : Titus Labieno” (alcumado Rabieno pola súa lingua viperina) tivo que presenciar a queima de todos os seus libros, mandada por Augusto. Casio Severo, o seu encarnizado inimigo no foro, presente no espectáculo da queima pública da obra do seu adversario fuxiu precipitadamente da cidade: “Agora so lles queda queimarme a min que son o único que sabe de memoria os libros de Labieno”.
Este episodio semella o prólogo acaído para a novela de Ray Bradbury, “Fahrenheit 451” (1953), levada ao cine por Truffaut en 1966, na que, para resistir a un poder despótico que quere destruír os libros, os seres humanos, as persoas identifícanse cos mesmos e recítanos de memoria para non esquecelos e garantir deste xeito a súa supervivencia. Entre o episodio de Labieno e a novela de Bradbury transcorreron case dous mil anos que contemplaron a incesante queima de millóns de libros que moi ben poderían ilustrar a triste historia da infamia da humanidade.
Como contrapartida somos moitos, afortunadamente, os que pensamos que cando se queiman libros hai que apagar o lume con libros. Quen mellor encarna no noso país esta idea é Luís Seoane, sempre relacionado como editor a unha historia de resistencia cultural e loita antifascista. O esforzo e dedicación á análise da edición galega en América despois da Guerra Civil non foi, pola nosa parte, un traballo de erudición, sempre estivo guiado pola idea de ofrecer un testemuño valioso da loita pola liberdade e pola afirmación nacional. Non podían editarse en Galicia libros nen revistas e Seoane sabía moi ben que a lingua era a patria perdida. Dicindo, somos pero non é posible ser sen a liberdade de dicir. Velaí a filosofía do exilio e a razón do libro exiliado.
