Nas traseiras das casas da miña infancia ourensá había confusión de tellados de diferentes alturas e épocas. Estamos na rúa de Reza e por alí é o forno da señora Antonia. Soben rumores mesturados e fragmentos de cántiga. Unha voz aguda, de varón, cortou o ar cunha copla de letra enigmática. Téñoa dentro da cabeza: “Azaña, Azaña, / ónde raio vas ti? / Estou aquí en Valencia / porque escapín de Madrid”.
A letra soaba nun galego que non era nin o de Ourense nin o de Vilanova dos Infantes. Fora composta por un grupo de cantadores e músicos ambulante que soían actuar onda a Praza de Abastos da cidade. Preguntei na casa quen era aquel misterioso Azaña e respondéronme que se trataba dun político que xa morrera e que mellor era deixalo en paz. Pouco máis adiante, e nos catequesis, un xesuíta de verbo florido a quen chamaban Padre Serrano voltou aguilloar Azaña. Esta vez, tal crego meteu Azaña no Inferno pola enormidade dos seus pecados, especialmente polas persecucións decretadas por el contra a igrexa católica.
"Os franquistas alimentaron unha aversión irracional por Azaña equiparábel ao odio que hoxe sente a dereita española por Pablo Iglesias, salvadas sexan todas as distancias"
Pasaron anos coma area e funme, pouco e pouco, documentando sobre a figura histórica de Manuel Azaña. Vin que el fora o home de estado que máis foi atacado polo relato franquista que tiña aduviado o nacionalcatolicismo para consumo das novas xeracións. Alén de resentido, que rimaba frecuentemente con invertido, Azaña era un intelectual mediocre e incomparablemente inferior á brillantez de D’Ors, de José Antonio Primo de Rivera ou de Eugenio Montes.
Sen embargo, lin prosas de Azaña e quedei moito ben impresionado. A inimizade que o P. Serrano sentía polo político da República baseábase na compoñente laicista do pensamento deste. A insistencia de Azaña en ser amigo de Companys e en ter tratos con toda caste de separatistas, incluídos separatistas confesionais católicos vascos, acumulaba na caricatura fascista de Azaña riscos malignos. E por parte, a condición masónica do ilustre repúblico era de meter medo ao medo. Para Franco (lede Raza), a masonería era unha sociedade xudaizante que tiña coma fin a disolución da moral e a destrución do catolicismo e de España.
Finalmente, veleiquí que Azaña incorpora á súa axenda o proxecto de Frente Popular difundido por Dimitrov e concebido até os últimos detalles pola Internacional Comunista. Os franquistas alimentaron unha aversión irracional por Azaña de natureza equiparábel ao odio que hoxe sente a dereita española por Pablo Iglesias, salvadas sexan todas as distancias.
