Faro de Vigo

Faro de Vigo

Contenido exclusivo para suscriptores digitales

ilustres

Ricardo Carvalho Calero en Ourense

La biografía de Ricardo Carvalho Calero (Ferrol, 1910 - Santiago de Compostela, 1990) se puede distribuir en nueve períodos, que marcan no solo los sucesivos lugares de residencia (por orden cronológico: Ferrol, Santiago, Ferrol, Madrid / Valencia / Jaén, Ferrol, Lugo, Santiago), sino también la dedicación fundamental de cada momento. De los nueve períodos, un total de 29 años tienen la ciudad de Ferrol como lugar de residencia habitual: "declarou sempre, com íntimo prazer e até com inocente orgulho, a sua origem ferrolana, e toda a sua vida seguiu sentindo-se ferrolano, e interessado pela vida da sua cidade nativa" ( José Martinho Montero Santalha, Os anos Ferrolanos de Carvalho Calero, Encontros con Don Ricardo, Concello de Ferrol, 2011, págs. 11-38).

Con todo, su figura no puede circunscribirse a una única vertiente o a unas ciudades concretas, era un diamante de mucho valor, en el que las diversas aristas se integraban en un saber enciclopédico (docencia, periodismo, humanismo, lingüística, poesía y novela, gramática y filología, historia e investigación de la literatura gallega...). En los últimos años de su vida viajó por muchas localidades de Galicia en compañía de sus discípulos Aurora Marco, catedrática de 'Didáctica da Língua e Literatura Galega' o José Luís Rodríguez, catedrático de 'Filologia Galego-Portuguesa', ambos de la Universidad de Santiago. En los trabajos que analizan su ingente producción, apenas se habla de sus discursos en actos muy diversos. En este artículo, vamos a recordar dos.

Nuestro Maestro había sido invitado como pregonero con motivo de la celebración de la "XVII Feira do Vinho de Ribadávia", exactamente el día 30 de abril de 1980. Este texto permanecía guardado en su escritorio y no sería publicado, si "alguien no se lo hubiese solicitado para que integrase un libro que recogiese textos inéditos" (Ricardo Carvalho Calero, "Louvança do vinho do Ribeiro", Letras galegas, Corunha, Associaçom Galega da Língua, 1984, págs. 127-131). En su exposición introduce el "thema", apoyándose en el espacio geográfico y en el tiempo histórico, para proclamar "o benefício alegre dos dons da natureza, com o usufruto saudável dos bens temporais que nutrem com o seu zume assoalhado o sustento material do home". Y como los habitantes de Galiza son algo más que "sustento material", evoca la arquitectura compostelana simbolizada "na praça do Mercado Velho, a Porta de Maçarelos, que se abria aos caminhos do Sul, aos caminhos do Ribeiro, a rota de Ribadávia", para mostrar su satisfacción por nuestro agro, el buen comer y el buen beber "dos produtos da terra que alegram os nossos coraçons".

Especialmente hermosas son las palabras dedicadas a ensalzar "a beleza geórgica do Ribeiro", "o vinho do Ribeiro", que como un dios agrario "reveste mil formas" y "se nos amostra em todas as suas variedades, em todas as suas manifestaçons, com a sua gradaçom e cores, arrecendos e envases", con una magnífica producción literaria ( Rosalía, Eladio Rodríguez González y Otero Pedrayo, autor del gran poema del vino gallego, A Lagarada). Evoca a la Galiza medieval y establece un símil entre el vino y la lengua de Galiza, ambos amenazados por poderosas competencias; ambos necesitaban ser auténticos, rechazar enérgicamente toda adulteración, y presentarse puros en el concierto de los vinos y de las lenguas. Dice textualmente: "Se o ribeiro ha de ser ribeiro e o galego ha de ser galego, o que é o mesmo que dizer, se o ribeiro e o galego querem ser algo, e nom nada, ham manter as essências que os fixerom serem o que som [...] Se a nossa língua nom se oferece fraternalmente, como na Idade Média, a comunicaçom com outras áreas hispánicas nom passará da gíria arquidiocesana. Será melhor que algum dia nom exportemos homes, senom produtos. Todo galego deve consumir vinhos galegos, todo galego deve ler literatura galega. No entanto para que a balança de pagos nos seja favorável, é preciso que, cada dia mais, em competência pacífica, polo esmero do cultivador, o nosso vinho se beba, a nossa literatura se leia além das catro províncias" (pág. 131).

El segundo texto reproduce las palabras pronunciadas para saludar y acoger a todos los asistentes al "I Congresso Internacional da Língua Galego-Portuguesa na Galiza", en el salón de actos de la Caixa Rural de Ourense, sita en la calle Juan XXIII, el día 20 de septiembre de 1984, a las 12 de la mañana (Ricardo Carvalho Calero, Do galego e da Galiza, Barcelona, ed. Sotelo Blanco, 1990, págs. 23-26). Aseveraba Dom Ricardo: "Reunimo-nos aqui os es tudiosos do romanço hispânico atlântico que quigerom e puderom concorrer, para falarmo-nos e escuitarmo-nos mutuamente, dando fe da realidade, reconhecida tradicionalmente polos grandes mestres da Filologia, da unidade substancial do sistema lingüístico". Ponía de relieve que se reunían en esta ciudad "por radicar nela a Presidência da Associaçom convocante e por ser sede de umha Deputaçom Provincial que agarimou a ideia cordialmente". Otros títulos simbólicos, que le otorgaban altas credenciales, eran: ser la ciudad en que se publicó la Gramática de Saco e Arce, ser en ocasiones la capital literaria de Galiza con Lamas Carvajal, Otero Pedrayo, Vicente Risco, Florentino Cuevillas, Eugenio Montes, Blanco Amor "e muitos outros que criarom um clima cultural que entre nós vive como umha tradiçom irrenunciável".

Rememoraba que estábamos en un momento crítico, en el que "a constituiçom de regimes autonómicos dentro do domínio lingüístico, como é o caso da própria Galiza, nom podem menos de afectar ao presente e ao futuro do sistema hispano-atlântico. A nossa língua agora cooficial co castelhano neste país, nom por isso deixa de estar ameaçada de desorbitaçom ou esmorecimento". Subrayaba que "a coordenaçom entre as diversas formas do galego-português é umha exigência da hora actual [...] O galego é galego-português [...]. Pertence à área ibero-românica ocidental, nom à área ibero-românica central. É lógico que, consoante à geografia e história, isto repercuta na plasmaçom gráfica do idioma". Pero como el gallego posee personalidad propia dentro del sistema, "nom se lhe pode negar o direito a projectar na escrita os traços peculiares que julguem imprescindíveis. A rectificaçom da desnaturaçom da nossa ortografia ha de fazer-se co ritmo que aconselhem as circunstâncias temporais e espaciais em que se apresente o problema. Umha comunicaçom regular cos colegas do resto do domínio lingüístico ajudaria aos galegos no seu lavor além dos meros problemas da grafia".

Desde que José Posada lo reivindicó en su libro Os viños de Galicia (Vigo, ed. Galaxia, 1978), han pasado a ser en la actualidad "vinhos galegos", y así lo sigue reclamando A Irmandade dos Vinhos Galegos, fundada el 9 de marzo de 1991 en el "Paço de Vila-Marim". Sin embargo, "a língua da Galiza segue a estar adulterada e ameaçada de desorbitaçom ou esmorecimento".

(*) Catedrática de Universidad

Compartir el artículo

stats