Curiosamente, o proceso de fundación de Coalición Galega recorda, polo menos en parte, ao que no seu día dera orixe á UCD. De modo semellante a como fixese Suárez ao atrasar a disolución do aparello do Movemento, Franqueira utilizou os poderes locais que foran atopando acomodo baixo aquelas siglas para crear o xerme dunha nova formación política que nacía baixo a bandeira do galeguismo de centro moderado. Ademais ambos os partidos foron "inventados desde arriba", desde o poder: mentres Suárez retribuía cunha carteira ministerial aos representantes das distintas "familias" ucedistas no seu primeiro goberno tras as eleccións de xuño de 1977, Franqueira parecía asegurar as expectativas dos "notables" locais ourensáns a través da maioría absoluta obtida polos Centristas de Ourense na Deputación.
Pero CG tamén nacía condicionada por moitos dos vicios que coadxuvaron á desaparición de UCD. A falta dunha conciencia nacionalista socialmente estendida e a incapacidade do galeguismo histórico para liderar un partido nacionalista de centro-dereita obrigou a Franqueira a negociar coas distintas elites locais do franquismo e iso imposibilitaba a consolidación do partido. Os tímidos intentos de crear estruturas locais da formación a partir de 1984 fracasaron como consecuencia das contradicións xeradas polas propias peculiaridades do seu nacemento. A diferenza do que sucede cos partidos de esquerdas onde é o comité local o que xera os líderes, no caso de CG o seu único creador e mentor foi Franqueira; en diante estes notables debían asegurar a calquera custe o seu liderado como base do caudal electoral que necesitaba o partido e, por conseguinte, o seu peor inimigo eran os comités locais, posto que, aínda que se sentisen apoiados electoralmente, carecían da seguridade de que non serían desprazados. Por iso, inicialmente, a dirección da nova formación, que non estaba interesada en perder o apoio das devanditas elites, renunciou a impor unha sólida organización territorial ante a constatación de que estas boicotearían calquera contacto directo entre o aparello do partido e os afiliados locais; a enfermidade de Franqueira e as posteriores escisións imposibilitaron a consolidación dunha sólida estrutura territorial.
O preludio da crise foi o errado intento de presentar como candidato á presidencia da Xunta de Galicia a Víctor Moro, que por entón ocupaba o cargo de subdirector xeral do Banco de España en Barcelona, e cuxos méritos políticos reducíanse a desempeñar a Dirección Xeral de Pesca no primeiro goberno da Monarquía e ser o candidato pola lista máis votada á alcaldía de Vigo en 1979. Para conseguir que o de Ribadeo prestásese a liderar o proxecto "coaga" parece ser que Franqueira ofreceulle unha serie de contrapartidas económicas para o caso de que non fose nomeado presidente , pero estas garantías perderon gran parte do seu valor cando aquel enfermou. Precisamente foi esa enfermidade o que desatou a loita de poder interna para facerse co control do partido: Por unha banda, X. E. Rodríguez Peña e A. Díaz Fontes temían verse desprazados da dirección se Víctor Moro convertíase no novo home forte do partido, o que tampouco era do agrado de Senén Bernárdez e, sobre todo, de Pablo González Mariñas, pois ambos trataban de xogar as súas bazas na repartición da herdanza de Franqueira. Por outra, Victorino Núñez, por entón presidente da Deputación ourensá, non vía con malos ollos esta operación, pois lle permitía sacarse de encima liderados incómodos.
Ante esta complicada situación, agravada polas súas pretensións de confeccionar unhas listas á súa medida, Víctor Moro renuncia a presentar oficialmente a súa candidatura e regresa a Barcelona. Victorino Núñez, vendo cortadas as súas posibilidades de aumentar a súa cota de poder dentro de Coalición Galega, abandona o partido en xullo de 1985 e funda Centristas de Galicia, levando con el a trinta e seis dos setenta e dous alcaldes que Coalición Galega conseguira nas eleccións municipais de 1983. No entanto, as razóns desta ruptura parecen ser aínda moito máis complexas: en primeiro lugar, parece que o principal promotor da mesma foi M. Fraga, e ata é moi posible que Pío Cabanillas fose o seu deseñador , tese que viría avalada polo feito de que a nova formación integraríase, xa en outubro de 1985, na Coalición Popular xunto con AP, o PDP e UL, baixo cuxas siglas concorrerá ás seguintes eleccións. Ademais non podemos esquecer que xa no verán de 1976, nunha reunión en Galicia na que tamén estiveron Robles Piquer, Areilza e Antonio de Senillosa, Fraga a punto estivo de convencer a Pío Cabanillas para que se sumase ao seu proxecto, aínda que, como vimos, este acabaría por formar o Partido Popular, que se presentaría formalmente en novembro de 1976 , por máis de que nunca chegase a cortar as pontes tendidas co de Vilalba. O conflito foi, con todo, presentado ante a prensa como o resultado das tensións xeradas pola elección do candidato ás eleccións autonómicas dese ano, cando o que estaban en xogo eran as rivalidades persoais polo control do partido unha vez desaparecido Franqueira da escena política pola súa enfermidade.
O resto da historia é coñecida: CG, cos seus 11 deputados, tiña nas súas mans a gobernabilidade de Galicia, pero os seus dirixentes dilapidaron todo este caudal vítimas das súas disputas internas e da falta de liderado, pois ninguén foi capaz de seguir a estela de Franqueira. A partir dese momento lenda e historia confúndense. A primeira di que o de Xubín, mudo e inmóbil na súa cadeira de rodas, só saía do seu mutismo cando vía en televisión ao seu antigo presunto herdeiro, conxestionábase e apenas lograba musitar un "¡carallo!". Os seus epígonos, faltos de dirección e consello, vivían apegados á esperanza de velo aparecer no seu balcón, saudando coa man, a noite en que se iniciaba cada campaña electoral coa pegada de carteis no Parque de San Lázaro; que fose o seu irmán, como dicían algúns, ou lla sostivesen os seus achegados, como afirmaban outros, é cousa que se escapa á certeza das hemerotecas. O 20 de abril de 1988 falecía Franqueira, e con el o nacionalismo moderado perdía a súa primeira gran oportunidade histórica desde a transición de facerse un oco na política galega preparando o camiño para un longo período de goberno da dereita tras o desembarco de Fraga en decembro de 1989. Pero iso forma xa parte doutra historia, e a nosa debe rematar aquí.
(*) Universidade de Vigo
