Por medio de mi amigo Gonzalo Allegue, el excelente biógrafo de D. Eduardo Blanco Amor, conocí el libro editado por la Euskaltzaindia, la Real Academia de la Lengua Vasca, titulado "Antología de la poesía vasca," y subtitulado "Voz, palabras, lenguas" (2010). En el prólogo, su presidente, D. Andrés Urrutia dice: "Una voz, la nuestra, de este país ... unas palabras, las de nuestros poetas que tejen nuestras lenguas, las que utilizamos todos los días en nuestra convivencia diaria y nos abren al mundo... vascos universales, cercanos y abiertos al mundo, testigos de una sociedad y de una cultura plural que no renuncia a todas y cada una de sus señas de identidad, especialmente las lingüísticas", y añaden los editores, "pretendemos una muestra literaria en las tres lenguas de Euskal Herría, muestra de la literatura vasca".
En esta antología se recogen poemas de poetas vascos de nacimiento, hayan escrito en español o en euskara. Por razones estrictamente estéticas no aparece ningún poeta vasco en francés. Se reconoce así la pluralidad de una cultura vasca que se expresa en tres lenguas. Poco hay que añadir a lo dicho por el presidente, el Euskltzainburua que refleja la madurez de un país, de un nacionalismo que no renuncia a ningún aspecto de su identidad y en especial a sus lenguas, sin perjuicio del esfuerzo prioritario por afirmar y dilatar el euskara en Euskal Herría.
Los poemas aparecen escritos en su lengua original, traducidos después a las otras dos lenguas del País Vasco y todas, al inglés. Magníficas traducciones, en general. Un libro muy bien editado en el que a la muestra elegida de cada poeta precede un breve y preciso estudio. Todos los traductores son nombres conocidos de la cultura vasca .
El trabajo realizado ha sido muy bueno. Los versos españoles de Blas de Otero, por ejemplo, lucen espléndidos en vasco o los de Lekuona, en inglés.
E se agora ollamos para Galicia, podémonos preguntar: ¿Sería posibel aquí, un país que posúe unha cultura que se expresa en dúas linguas, un libro semellante, editado pola Real Academia da Lingua? No momento presente a resposta é negativa, negación que traduce, sen prexulgar o futuro, a nosa inseguridade nacional da que son síntoma conflictos vividos no seo da nosa cultura e os crimes cometidos contra ela e as súas linguas .
Aparte do acoso histórico ao galego, o abandono en xeral pola"burguesía" do galego no sentido de vivir de costas á expresión en galego da nosa cultura é un crimen contra ela, non o feito de falar ou non en galego, cada quen fala a lingua na que se sinte máis cómodo, que normalmente é a materna. Pero é tremendo que un galego que vive en Galicia lle dea a espalda á cultura de expresión galega e seña indiferente ao destino da lingua.
Pero hai outros crimes, executados desde o amor máis profundo ao galego. Os peores excesos da normativización son hoxe un pouco auga pasada e creo que xa estamos todos de volta. Tamén parece ter remitido o conflicto lusista, "Ein Dolchstoss', unha coitelada no lombo da lingua, dada, eso sí, co máis profundo amor e preocupación polo galego. Na súa versión extrema é sustituir o galego polo portugués, xa que os portugueses endexamáis aceptarían unha versión que fora recoñecibel coma galego.
É crime paralelo ao da burguesía, e tamén perpetrado desde o amor (excluinte) ao galego, a exclusión do español, unha das dúas linguas da cultura galega (e prescindindo das razóns históricas que trouxeron o español a Galicia, como as que levaron o mesmo e outras linguas a outras partes do mundo). Eu pregúntome a que cegueira se debe que as institucións, escomenzando pola Real Academia, as editoriais, os ensinantes, os críticos e os escritores en galego non recoñezan coma parte integrante da cultura galega, e por citar só os falecidos a Valente, a Pardo Bazán, a Valle Inclán, Torrente, Cela, ás obras en español de Blanco Amor, Cunqueiro, Castroviejo e tantos outros. Como se pode amputar á cultura galega dun xeito semellante, eliminando o seu corpo de expresión española, entregándollo á cultura de España, esquecendo os productos culturais dunha lingua que é materna dun número esmagante de galegos. Esta exclusión pola meirande parte da "intelixencia" galega perxudica ao galego que escrebe en español en Galicia mais tamén ao que o fai en galego pola ausencia de auténtica crítica e confrontación saludabel e sobre todo causa un daño irreparabel a Galicia e a súa cultura.
Aprendamos dos vascos. As linguas son iñocentes e o seu emprego por cada individuo é iñocente. A existencia de dúas linguas en Galicia é un resultado irreversibel da historia e o que importa é que ese español dos grandes escritores galegos é expresión dunha auténtica e xenuina cultura de Galicia. O que importa na convivencia diaria das linguas, unha de tamaño mundial, e que foi a primeira (e única) na nosa nación manteña e dilate os seus rexistros, cousa que só se pode acadar desde unha convivencia normalizada de ambas as dúas linguas e non pola política de exclusión que ao final vai ter resultados catastróficos para o galego.
