O décimo aniversario da Lei 39/2006, do 14 de decembro, de promoción da autonomía persoal e atención ás persoas en situación de dependencia supón unha grande ocasión para facer un repaso sobre o texto que cambiou a vida de milleiros de persoas no noso país e a das súas familias, entre as que podemos destacar o colectivo que representa a Federación Alzhéimer Galicia.
A Lei de dependencia, como se coñece habitualmente, foi unha revolución en si polo simple feito de existir; isto é, por vez primeira plasmábase nun documento o recoñecemento formal dunha realidade que afecta a milleiros de persoas en Galicia e en España. É, ademais, esta lei un referente, tanto pola forma que se lle deu á súa redacción como pola oportunidade que esta supuxo. O primeiro, porque se tiveron en conta multitude de opinións de tódolos colectivos da dependencia, xa que esta ten diversas causas e, polo tanto, diversas perspectivas e a todas se procurou atender. Por outra banda, debemos recordar que, no momento en que se decidiu avanzar na súa redacción, xa se viña falando deste tema dende había tempo e que a súa aprobación situou a España como un referente nesta materia, servindo de modelo para outros países coma Austria ou Francia (este último ten a súa lei correspondente aprobada este mesmo ano, dez anos despois da nosa).
Pero non todo son boas novas neste aniversario. A Lei de dependencia ten que mellorar en moitos aspectos.
A necesidade de dar seguridade xurídica a todo o proceso inherente á entrada no sistema de dependencia deu lugar a un aparato garantista de excesiva burocratización caracterizado pola súa lentitude. O proceso que vai dende a solicitude inicial ata o recoñecemento dun nivel de dependencia mediante un PIA (Programa Individual de Atención) pode dilatarse durante meses e non garante o acceso a un recurso. Todo isto sen contar con que, ó principio do proceso, moitos dependentes e as súas familias descoñecen o funcionamento deste sistema excesivamente complexo. A isto súmaselle que a implantación desta lei non foi acompañada dun programa formativo para os profesionais do sector sociosanitario, que se atoparon desbordados por unha avalancha de solicitudes ás que no lles é fácil dar resposta axeitada. Tamén cumpriría incidir en que nos procesos de valoración debería buscarse máis equilibrio entre as circunstancias cognitivas e funcionais das persoas solicitantes.
Polo que á revisión do nivel de dependencia se refire, encontrámonos coa situación de que este non é fixo, senón que a propia causa que produce a dependencia redunda na súa evolución, como sucede no caso das persoas con alzhéimer e outras demencias neurodexenerativas. O que hoxe é unha axeitada valoración e asignación de recursos poida que dentro de dous días non o sexa, e o sistema carece desa axilidade ou flexibilidade que dea resposta a estes cambios de circunstancias nun tempo prudencial.
Outra cuestión que tamén merece atención refírese ao gasto de recursos dedicados á xestión do sistema. Este é tan elevado, tanto no que atinxe ao proceso de valoración e seguimento coma ao de revisión, que retrae recursos dos programas efectivos de intervención, o que se traduce nunha implantación precaria de moitos deles e incluso na desaparición dalgúns.
Seguindo coa liña do financiamento da Lei de dependencia resulta evidente que a súa implantación precisa dun compromiso estable e suficiente de recursos económicos á marxe dos cambios na Administración e independente da cor política do goberno central ou autonómico. A actual situación demográfica de España, e especialmente a galega, lévanos a pensar que o futuro desta Lei, que recolle unha realidade social de importante calado, require dese compromiso que, ademais, é unha grande oportunidade para a xeración de emprego e de actividade económica.
No entanto, non queremos deixar de comentar que, nos últimos anos, e como consecuencia da crise, se deron certos pasos atrás. Por exemplo, non se pode consentir que, a prol do mantemento económico do sistema de dependencia, se realice unha modificación do regulamento de copago que grava de tal xeito as familias das persoas dependentes que pode chegar a expulsar as familias máis vulnerables do propio sistema, convertendo o copago nun factor de exclusión social. Ademais, tamén se recuou no ámbito do recoñecemento dos coidadores familiares, eliminando a contribución estatal ás cotizacións das Seguridade Social das persoas coidadoras na contorna familiar, e non se devolveron abondo os programas de prevención da sobrecarga da persoa coidadora, especialmente no eido rural.
A pesar de todo, o que si é evidente é que o colectivo de persoas con alzhéimer, demencias neurodexenerativas e as súas familias precisan desta Lei e de todo o que implica; as eivas que poidamos detectar non son motivo para censurala, dado que grazas a ela moitas persoas e as súas familias poden facer fronte a temas de alto custo persoal, económico e social, e grazas a ela dispoñemos, por exemplo e entre outras cousas, dunha Rede Pública de Centros de Día especializados en Alzhéimer única no estado español, ou de programas formativos para familias coidadoras de persoas con alzhéimer e outras demencias.
A Lei de dependencia colocou a situación das persoas dependentes e as súas familias no centro do debate político e isto xa non ten volta atrás.
