O mércores pasado, ao remate da emocionante homenaxe que lle rendemos a Xosé Francisco Armesto Faginas, achegóuseme un matrimonio maior para dicirme que dende hai tempo os dous estaban moi intrigados por que nestes meus artigos de "Faro" contaba adoito moitas cousas da Falperra e do Paseo de Alfonso. Moi agarimeiros, preguntáronme cómo sabía tantas cousas de Pi e Margall, a rúa onde eles viviron durante unha longa tempada da súa vida. Quedei desconcertado durante uns segundos e, recuperado da conmoción, atrevinme a confesarlles con inxenuidade que o facía por que nacera no número 39 desa mesma rúa, nun edificio que derrubaron e refixeron hai cinco anos e onde durante case setenta viviu alugada a familia do meu avó paterno, un humilde emigrante zamorano de Malva, un pobo de adobe situado preto de Toro.
A memoria, ese almacén poderoso e inconsciente que nos acompaña, devorcouse na vertixe dunha conversa insólita na que en poucos minutos reconstruímos entre os tres cen metros dunha rúa que hoxe apenas podemos recoñecer como propia nin nas súas construcións nin nos seus habitantes. Ao despedirnos moi afectuosamente non souben cómo agradecerlles a estes dous veciños da memoria que me axudasen de forma tan xenerosa e imprevista a debuxar de novo o mapa da miña única patria, a da miña infancia, a deses recordos que nunca se esquecen e configuran o que somos ao longo de toda a nosa vida. Entón coñecía quén vivía en cada un dos edificios, a maioría hoxe desaparecidos.
Decateime de que de todos os comercios do barrio, só queda en pé a tenda de dona Adelina, a confeitaría Ramos (para nós "Las tres luces") e o forno do Barrio do Cura, onde tantas veces levei a tarteira, a cocer a empanada ou os roscóns de Pascua. Os outros pequenos comercios da rúa foron desaparecendo un tras outro, ata converter esta miña patria nun lugar agora case descoñecido para min. Desapareceron as tendas de ultramariños de Ramón, de Julia e La aldea, que estaba ao pé do calexa de Llorente, no edificio onde tiven a miña primeira escola na que os picariños levabamos o banco para sentar e onde estiven durante uns meses antes de que me collera "la hermana Lidia", nos "parvulitos" das Carmelitas. Desapareceu a tenda de "La viejita" (logo cando morreu, de "Rosita"), onde mercabamos pipas e chicles bazoka; desapareceu a farmacia, a panadaría "La Oliva", que estaba ao rente da igrexa evanxélica e a carnicería de Concha, unha pobre muller que daquela perdeu unha man na picadora, o acontecemento máis tráxico e inesquecible da miña nenez. Desapareceu a drogaría de don Cayetano, onde descubrín tantos cheiros e arrecendos marabillosos e o obradoiro do zapateiro, que estaba enfronte da axencia Fábregas, unha funeraria, que me metía moito medo. Desapareceron os bares todos, "La Cosechera" e "El Barajero". Desapareceu a Libraría Almoneda, situada a carón da docería, onde vendían libros vellos e onde logo souben que tiña a súa sede Edicións Castrelos, que rexía un grande poeta e cronista da nosa cidade de sal, chamado Xosé María Álvarez Blázquez e onde traballaba como axudante de editor Darío Xohán Cabana, a quen moitos anos despois coñecería. Desapareceu o chalé dos Redentoristas, que daba ao Campo do Gas, onde iamos xogar á pelota e o Colexio Alemán, onde estudaban algúns dos meus amigos. Desapareceron os tranvías e unha noite de verán de 1969, ía moita calor, cubriron as vías de piche, enterrando para sempre o "punto" que os Siboney daban antes de chegar á curva de Televisores Iglesias (un comercio que aínda existe!), onde mercamos a prazos o noso primeiro televisor Elbe.
Evocando agora os espazos e as persoas desaparecidas daquela infancia de Pi y Margall, apareceu a imaxe dunha vella foto, que seguro está na nova casa da miña nai, arrombada nunha caixa de Cola-Cao, dun partido que celebramos no patio das Carmelitas, con motivo das festas do colexio, onde aparezo moi serio, de pé, cos brazos cruzados, ao carón dos meus compañeiros disfrazados de futbolistas e das miñas compañeiras vestidas de enfermeiras da cruz vermella. Naquel pequeno cartaz en branco e negro resúmese boa parte do que foi aquel tempo educativo, onde a partir dos seis anos, os nenos e as nenas aínda estudabamos en centros separados e nos inculcaban valores diferenciados.
Este reencontro non premeditado co mapa sentimental da miña rúa, pola que transito indiferente todos os días no vitrasa camiño da oficina, debeuse, seguramente, á providencia laica. Este fenómeno azaroso de efectos gratificantes, que me axudou a descubrir o meu amigo Carlos Otero, quixo que este simpático matrimonio activase o motor da memoria da miña patria. Outra feliz coincidencia cando recordabamos a un fabulador do cotián como o inesquecible Armesto. Xa o dicía Mallarmé: "o xenio é a infancia netamente recuperada".
bretemas@gmail.com
