Johan Carballeira: "Sabía que me ían matar unha noite, pero non sabía cando"

Foi unha tarde no que o sol aínda non se agochara tralo monte Roxo de Bueu cando achegueime ata o costaneiro Castrelo. Como queréndome dala benvida permitíuseme plasmar na retina para sempre unha proxectada sombra quixotesca dese cabaleiro que sentado nas escalas do patín, que ascendía cara a vivenda blasonada, sostiña nos longos dedos unhas amareladas follas de papel as que tentaba encher de vivencias que a mirada puidera sonsacarlle á paisaxe ou mellor á alma do seu pobo.

Un, Boas tardes!" foi ó saúdo que asonou e desfixo aquel enfeitizo que permitiu comezar a conversa distendida con Johán Carballeira, sinxela, sen guión e sen pretensións de ningún tipo onde as respostas xa estaban premonitoriamente plasmadas con letras de chumbo nas revistas e xornais nos que colaborou.

-Bueno Pepe! Vou comezar disparando ao corazón. Unha amiga común, Mª Eugenia Bolíbar, contábame que nunha época na que estabas namorado e ata cantabas miudiño nos bancos da igrexa a unha moza para que soubera do teu querer. Falanos algo dela, Como se chamaba?

- Queren os meus beizos balbucir a voz / reveladora do meu afán secreto,/ pero non podo.../ Tamén meu curazón se vai abrindo/ en doente ledicia / namentras soño ben contigo/ Margarida, / baijo os piñeiros, n-a saudade / da noite estrelecida)

- Grazas pola confidencia! Logo pensabas nela cando escribías? Era a túa musa poética?

- Traballei sempre pensando nos posibles lectores e deixábame guiar por moitas ideas que xordían espontaneamente e tamén polas musas... (Aquí esbozou un sorriso). Algunha vez, poucas, decidín dedicarlle algún poemas ou artigos a pouco máis dunha ducia de amigos ou amigas pero en especial, un poema dedicado para a divina sensibilidade de Marta Longoria Abril, na lembranza dunha noite inmensa, baixo o ceo asturiano e, sobre todo, ás dúas mulleres que foron miñas verdadeiras musas e coas que compartín corazón: Margarita primeiro e Lolucha para a que foron meus últimos poemas e o meu último alento.

-Vexo que a poesía sempre foi importante para ti. Como definirías a poesía?

-Poesía (é) esa ciencia pura con ás.

"Lolucha, morimos a las siete"

-Pensaches publicar algún libro de relatos, teatro, contos, poesía ou reportaxes?

-De feito estiven recompilado poesías, publicadas ou non, e tiña dous libros de versos en preparación e ata pensei os títulos: "Con la frente en la noche" e "Cartafol". Tamén pensei facer unha recompilación dos meus contos e ata estiven preparando un de reportaxes que xa tiña título "Desfile de Figuras, de problemas y de ideas" e logo mudouse a "Desfile de figuras y cosas de Galicia". Mais pasado o tempo, e por distintos avatares, estes proxectos nunca chegaron a xermolar. Como o antigo rapabarbas son autodidacta e capaz, como o mestre Nicolás do "Quixote", de meterme ata en libro de cabalarías se fixese falta.

-Hai aínda quen pensa que ti e a túa pluma estabades ao servizo dos intereses dos xornais para os que traballaches?

-Aquí non somos fámulos (criados). Colaboradores nada máis. Todos con conducta limpa. - coa suficiente liberdade de movemento para expresar as nosas conviccións máis íntimas. Aos cabaleiros bástalles a palabra. Eu aínda non atopei límites para a miña liberdade.

-Con respecto ao idioma galego, ti e outros xornalistas, defensores da galeguidade, cómo escribides maioritariamente en castelán na Prensa galega?

-Capítulo amargo que agora habería que redactar, para aplicar contra a inercia mental do gran público, que despois de todo non ten a culpa de non recibir a debida aprendizaxe do idioma nativo na escola. Pero dicimos máis, cando estea gañada no político esta cuestión do idioma, entón xa nin quizá temamos a que non nos lean en galego todos os lectores. Agora, ademais doutras, temos que dar esa mostra de transixencia...

-Din de ti que pertenciches a algunha sociedade secreta...

-O que o di é porque non me coñece ben... Ah, xa sei! Polo artigo dos "Rotarios". Había algún tempo que con frecuencia aparecían nos periódicos noticias relativas aos Clubs Rotarios e iso chegou a ser, xa que non unha preocupación se certamente unha curiosidade pública; e esta natural e lexítima curiosidade é a que satisficen nese artigo. - máis nada... Xa non me lembraba!

-Pasados os anos, como ves os cambios nos pobos e cidades galegas?

-A nosa moderna civilización todo iguálao, é dicir, todo o afea, e baixo o pretexto do Progreso mutila con indiferenza fría a paisaxe e a cidade antiga.

-Que lle pedirías ao Bueu desta época?

-Non pido eu que Bueu teña tan alerta o degoro i-a sensibilidade que seja unha antena receutora do vangardismo universal... Mais é preciso que haja unha reaición intensa no intre, sobor todo, da mocedade. Preñar o ar de inquedanzas e facer un pobo con vontade, ancelo, arelas, responsabilidade, en fin; con todol-os síntomas dun pobo vivo, que camiñe. Non ser habitantes de un montón de lares e uns eidos, senón cidadáns de algo vertebrado que rebulla e teña o reló pol-a hora do meridiano que lle corresponda... - sacudir a perguiza, escorrentar a fasquía, ceibar os degoros.

-Cambiando de rexistro, vouche a realizar tres ou catro preguntas dunha etapa dolorosa para España e para ti en particular,.. refírome á Guerra Civil e aos teus últimos momentos antes de ser fusilado... Un ano antes avisáches publicamente de que a guerra civil era inevitable... Por que non se evitou?

- Efectivamente había escrito: "É inútil disimulalo e pretender ignoralo, a guerra é inevitable, e tal vez, desgraciadamente, nin sequera por anos poida contarse o prazo que dela nos separa. Tan só poderían desmontala unha profunda acción revolucionaria que, polos sinais, aínda vai á súa zaga e non hai esperanza de que poida alcanzala..." - non se evitou porque falábase da guerra como algo inevitable e até se pretendía xustificala como algo preciso, permanente e eterno.

- Algunhas persoas descoñecen ou non entenden o por que felicitaches a Alexandre Bóveda cando soubo a data cando o ían matar...

- Simplemente era unha forma de explicar, el tamén así o entendeu, que a incertidume é quizais máis dolorosa que a mesma verdade. Eu sabía que me ían matar unha noite calquera pero non sabía cando (xa fixeran dous amagos baixándome aos depósitos dos que "ían a matar"). Iso era unha tortura horrible. Logo dun mes, Non é mellor morrer cen veces?

- Cal pensas que foron os motivos polos que che condenaron a morte se todos os que declararon ou aportaron informes sobre ti, na famosa Causa 1363, descartaban os feitos dos que te acusaban ("Rebelión militar") e ata te conceptuaban "de boa conduta política e social, sen antecedentes en contra da mesma, aínda que de tendencia esquerdista, (...), sen que se distinguise por ideas extremistas de ningunha clase, ..."

- As razóns poden ser moitas e as veces estas mesturadas con outras circunstancias... Bueno, vou dar pistas para que os estudosos poidan investigar e acotar as verdadeiras razóns: - Vontade de ser exemplarizantes na miña persoa... - Ser un blanco perfecto para os industriais, e non necesariamente de Bueu, relacionados co mundo do mar pola miña participación nos conflitos do prezo da sardiña... e - Na "vida" as coincidencias aparecen a cada paso e curiosamente... Un explosivo pon en peligro a un candidato na praia de Beluso despois dun mitin. Poucos anos despois serían uns explosivos semellantes postos na ponte de Bareses os que levarían a prisión a xentes de Bueu (do que se me implicou a min tamén) que curiosamente pasariamos polas estancias dos gardas cívicos ao mando do citado individuo ata o último día antes de ser fusilado... As voltas da vida fixo que o que casara cunha antiga noiva miña fóra familiar deste... Case mellor non sigo...!

(Fin da primeira parte)

*Mestre e investigador