Cantareiras viguesas, habelas, hainas

Bembrive, ano 1997. Canta Marina Rodríguez: «O cura de Candeán/ foi caghar entre as cañotas/ se non escapa dalí/ cómenlle o cu as ghaivotas». Dous anos despois, pero na parroquia veciña de Valadares, a que está botando unha cantiga é Marina Ramilo: «As cintas da túa blusa/ xa non se usan vaia demonio/ xa non quero a túa riqueza/ quero a pobreza do meu Antonio». E aínda queda unha terceira para configurar un repertorio local, nesta ocasión, recollida en Freixo e entoada por Anuncia Comesaña: «Mociña de Fraghoselo / con que lavas o cabelo / cunha herba que hai no monte / que lle chaman tromentelo».

Son só tres mostras en chave local do valioso arquivo que garda a pandereteira, compiladora e intérprete viguesa Leni Pérez, veciña de Bembrive quen con tan só 13 anos de idade iniciou un periplo por distintas aldeas de Galicia na procura daqueles cantares populares que as mulleres conservaran de xeración en xeración en foliadas e seráns, pero tamén a carón do lume de lareiras e cociñas, onde practicaban os ritmos con todo tipo de utensilios cotiás.

As tataravoas silenciadas de Tanxugueiras

Con motivo do Día das Letras Galegas 2025, a Real Academia Galega renderá homenaxe o vindeiro 17 de maio ás cantareiras e en Vigo, malia a emigración e a industrialización, habelas, hainas.

Se ben este recoñecemento estará personificado en sete mulleres, o certo é que é extensible a todas aquelas galegas que se ocuparon, e seguen ocupándose a día de hoxe, de transmitir ritmos, melodías, letras e tamén a propia fala, pois tal e como afirma Leni Pérez, «sempre foron elas as que puxeron música aos seráns e foliadas, logo dos traballos comunais no campo, porque aos gaiteiros había que pagarlles e tan só ían á festa, pero elas foron as que conservaron os cantares de tradición oral».

Pandeiretas feitas de nada

Con botellas de anís, tixolas, latas de pemento, pratos, culleres, cunchas e mesmo con pedras e sachos, ao longo da historia de Galicia, as mulleres preservaron os cantares botando man de calquera utensilio cotiá que lles permitira un acompañamento da voz, posto que as pandeiretas custaban moitos cartos para a época e non sempre era doado ter acceso a elas.

Neste senso, Leni Pérez destaca que, «moitas veces, as mozas xuntábanse para mercar entre todas unha pandeireta e había só unha para toda a aldea e para facer a festa».

«Nos anos 80 era estraño ver grupos de pandereteiras e elas foron quen conservaron a tradición oral»

Leni Pérez

— Compiladora e intérprete

Leni Pérez: de Bembrive a Galicia

Con tan só seis anos de idade, esta veciña de Bembrive comezou baile no colexio Mosteiro nunha actividade gratuíta promovida polo Concello e logo pasou a formar parte dun grupo folclórico da parroquia que estaba capitaneado polo gaiteiro Eugenio Rodríguez, até que con 13 anos, da man da agrupación Xalgarete e da súa mestra María José, comezou a percorrer distintos territorios da comunidade na procura de cantigas populares: «Fomos as primeiras pandereteiras que saímos na provincia para facer estas recollidas», explica Leni Pérez.

A tradición oral que resiste

Logo de case catro décadas de arquivo, Leni analiza que «en Vigo tamén había este espírito, pero perdeuse moito pola industrialización e pola emigración». Así, a modo de exemplo, esta compiladora apunta que rexistrou coplas nas que se fan referencia ás piñas do monte que se levaban a Vigo a vender para traer peixe de volta.

«En Vigo perdeuse moito pola industrialización e pola emigración, pero cheguei a tempo para gravar repertorio propio en varias parroquias»

Leni Pérez

— Compiladora e intérprete

O auxe da música de raíz

Leni Pérez conclúe facendo alusión ao importante auxe do interese pola música de raíz entre a poboación, pois na actualidade imparte clases en nove escolas que superan as 200 alumnas e alumnos e asegura que «nunca houbo tanta xente querendo aprender a bailar e a tocar a pandeireta».

Suscríbete para seguir leyendo