As gardiás da voz do pobo

«Profe, eu tamén quero tocar a pandeireta». A frase dun alumno do Colexio Maristas de Vigo foi para Tamara Costas Caamaño o mellor recoñecemento ao seu labor: espertar nos máis novos o interese pola música tradicional galega. 

A semente naceu tras a súa participación no videoclip do himno do Celta xunto ao artista C. Tangana. A aparición co seu grupo, As Lagharteiras, non só lle deu visibilidade, senón que espertou curiosidade e admiración entre o alumnado.

Costas lembra a gravación como «intensa e respectuosa». «O equipo fixo que todo fora súper cómodo, e atopámonos cun Antón (C. Tangana) con moito respecto pola nosa cultura», afirma. Porén, o máis impactante foi a resposta do público: «Ver como nos arroupaban, como cantaban con orgullo o noso… foi marabilloso».

A raíz daquela experiencia, naceu no centro educativo un grupo de pandeireta e baile tradicional. O proxecto, que comezou con apenas uns poucos interesados, conta hoxe con 60 alumnos. Con eles, a mestra comparte non só técnicas musicais, senón tamén un profundo respecto pola cultura galega e polas súas raíces.

O vínculo de Tamara coa tradición comezou sendo ela mesma unha nena. Desde moi nova tocaba a pandeireta e bailaba, unha paixón que a acompañou incluso mentres cursaba Química e redactaba a súa tese de doutoramento. Xa naquela etapa impartía clases, pero foi nun momento vital decisivo cando tomou a decisión de cambiar o rumbo.

Formouse en Maxisterio, especializándose en Educación Musical e Lingua Inglesa, e definiu con claridade o seu obxectivo profesional: integrar a música tradicional galega na escola como ferramenta educativa e símbolo de identidade cultura. 

«É importante que os máis novos saiban todo sobre os seus antergos. Xa que así entenderán mellor a súa propia identidade, a da súa familia e a da súa contorna»

Tamara Costas Caamaño

Dende as aulas ata os escenarios, Tamara fai da cultura galega unha bandeira que transmite con rigor, respecto e paixón. Antes ca mestra, foi —e segue sendo— cantareira e pandereteira. É, sobre todo, unha aprendiz constante dun legado que leva anos recollendo, cultivando e espallando con agarimo.

Considera ese patrimonio esencial para comprender quen somos como pobo. «É importante que os máis novos saiban todo sobre os seus antergos: de onde veñen, como era a sociedade na que vivían, cales eran os seus costumes, como se divertían... Xa que así entenderán mellor a súa propia identidade, a da súa familia e a da súa contorna», explica.

Esa convicción naceu ao lado de Carlos Álvarez, quen fora director de As Lagharteiras e unha figura clave na súa formación como investigadora. Con el iniciou un longo proceso de recollida oral por aldeas e vilas de Galicia. Foron anos de escoita atenta a voces que gardaban cancións para cada intre da vida: traballar, chorar, amar, celebrar. «A literatura popular é case infinita!», exclama Tamara.

A tradición oral, tantas veces esquecida ou infravalorada, revelouse como un auténtico mapa emocional da cultura galega. No centro dese mapa estaban elas: as mulleres. Sen cámaras nin micrófonos, abriron un día as portas das súas casas e compartiron cantigas, saberes e memoria. Mulleres anónimas que, sen selo saber, foron gardiás dun patrimonio cultural que resistiu ao esquecemento grazas á súa voz. «Debe ser labor de todos compilar, conservar e compartir o que nos identifica coma pobo», reivindica Costas.

«Elas, sen sabelo, mantiveron vivo todo ese legado. Agora tócanos a nós agradecerllo e mantelo vivo»

Tamara Costas Caamaño

A súa actividade vai moito máis alá das aulas. É fundadora de Tarambainas, que foron as súas primeiras alumnas, e dirixe Vai de Roda, en Rianxo; con ambas agrupacións teñen acadado numerosos premios en concursos; colabora con As Ghandainas, da asociación veciñal de Alcabre; e mantén un vínculo esencial con As Lagharteiras, coas que continúa recollendo e interpretando cantigas tal e como foron transmitidas polas mulleres do rural. Ademais, é a directora de pandereteiras da Asociación Cultural Folclórica O Fiadeiro de Vigo, unha das entidades de maior relevancia dentro da música tradicional galega, comprometida coa conservación de todo este patrimonio inmaterial.

As gardiás da voz do pobo

Ver galería

As agrupacións que impulsa existen grazas a ese saber herdado de xeracións anteriores. Sen aquelas persoas que decidiron ensinar e contar, boa parte da nosa cultura sería hoxe só ruído de fondo. Por sorte, o traballo que durante anos permaneceu ás sombras comeza agora a ser recoñecido. E Tamara recórdao con emoción: «Elas, sen sabelo, mantiveron vivo todo ese legado. Agora tócanos a nós agradecerllo e mantelo vivo».