“Don Paco foi indispensable para chegar a onde estamos”

É o protagonista das Letras Galegas 2023: Francisco Fernández del Riego, Don Paco nas distancias curtas. Unha figura tan importante como oculta na historia da literatura en Galicia.

Para afondar no crucial de Fernández del Riego para a cultura do país, falamos con Malores Villanueva, filóloga, mestra e, sobre todo, estudosa experta en Don Paco, a quen coñecía persoalmente.

Se tivese que describir a súa figura a alguén que chega ao galego e á súa lectura, como o introduciría?

Primeiro de todo, Francisco Fernández del Riego (para min, Don Paco) é, ante todo, un activista. É principalmente coñecido polo seu papel divulgativo do galego durante unha época, o Franquismo, onde a súa oficialidade nin se plantexaba. 

Unha biografía sobre Del Riego, éxito literario

Xunto a iso, temos o seu traballo en prensa, en revistas e no mesmo FARO DE VIGO e o seu suplemento cultural, onde grazas a el se escribiron os artigos en galego. Se falamos da divulgación, debémoslle a creación do Diccionario de Escritores, así como a escolma e agrupación das obras importantes das nosas letras. Pero principalmente, a súa labor foi executiva. O mecenas de empresas ligadas ao galetivismo, como é, por suposto, a Editorial Galaxia.

O seu gran valor para a literatura galega foi abrir as portas para outros escritores. Obras de Cunqueiro ou Celso Emilio Ferreiro non se explicarían sen el. Animou a Cunqueiro a escribir “Merlín e Familia”. Primeiro un capítulo. Logo outro. E outro. A súa xenerosidade está detrás da literatura galega do século XX.

De feito, está tan detrás que, según recordo, a súa figura non aparece no temario de Lingua e Literatura galega, polo menos a un nivel tan visible como outros. Como mestra da asignatura, cre que debería cambiar?

É certo que se menciona o seu nome cando chegamos ao punto do nacemento, en 1950, da Editorial Galaxia. Aparece acompañado de dous nomes en negriña, Otero Pedrayo e Ramón Piñeiro. Pero en xeral, coma se trata dun temario moi amplo introducido en moi pouco tempo, a asignatura céntrase máis en estudar aos escritores. Por suposto, importantísimos, pero si que o fai de forma illada, sen tratar en profundidade todo o contexto que hai detrás, onde atopamos a figura de Don Paco, indispensable para chegar a onde estamos.

Do mesmo xeito, cre que as Letras Galegas 2023 funcionarán como pulo para achegar a súa figura ás aulas?

É unha boa oportunidade. Eu, obviamente, teño en carteira actividades, charlas, no meu instituto e “en ruta” por outros centros galegos. Pouco a pouco imos explicando a súa figura a través de textos, biografías e vídeos. Hai que aproveitar!

Especialmente, no caso dos colexios vigueses, que non poden perder a oportunidade de visitar a Fundación Penzol, unha xoia que temos aquí ao lado e que pasa desapercibida. As veces falo con alumnos que non a coñecen, que non saben nin sequera onde se atopa (na Praza da Princesa). Visitar esta Fundación é unha das moitas maneiras das que podemos achegarnos a súa figura.

E se seguimos achegándonos, como era Francisco del Riego nas distancias curtas?

Don Paco era extremadamente xeneroso. Especialmente coa mocidade. Eu mesma o coñecín mentres preparaba a miña tese, e sempre se preocupou de axudarme en todo o que podía. Como fixo toda a súa vida, colaboraba cos demáis e axudaba a producir as súas ideas.

El sempre se definira coma un “optimista radical”, gran seguidor do Celta, moi puntual, un traballador organizado que mudaba as cousas aí onde ía. Como mudou toda a literatura.

Como colaboradora no Zigzag leva a lectura a televisión. Como é o aprendizaxe multidiscilplinar da literatura?

A literatura é ocio, aínda que agora compita co mundo dixital, e como tal, forma parte de todas as dimensións.

O outro día estiven nunha charla no instituto As Barxas, de Moaña, e mentres non empezaba, os rapaces estaban continuamente mirando os seus móbiles. Eu comentaralles que ese enganche que teñen pola tecnoloxía, para Don Paco eran os libros. Cando el estaba no bacharelato, coma eles, queda ata tarde lendo, a luz dunha candea, ata que o pillaban e tiña que apagar a luz.

O mismiño ca eles! Un libro abre mundos, ventas, tamén é unha forma de comunicarnos cos demáis.

Outra das dimensións onde podemos aprender sobre a figura de Fernández del Riego é o documental recién estrenado da man da RAG, onde vostede tamén participa.

Si, xunto a outras figuras importantes na literatura, estudosos de Don Paco e coñecidos persoais, imos narrando a súa vida a través das nosas vivencias e anécdotas.

É unha iniciativa moi parecida á levada a cabo polo colexio Miralba, as Xesuitinas de Vigo, que tamén prepararon o seu propio documental e contaron conmigo para aportar a miña perspectiva.

"A súa xenerosidade está detrás da literatura galega do século XX"

Os estudantes prepararon a parte documental e contactaron con escritores, xornalistas e biógrafos para a parte máis persoal. E é que eles teñen tamén un fío con Francisco Fernández del Riego moi forte, xa que a súa irmá Ana María foi monxa e mestra no centro durante moitos anos. Ela mesma participou!

E mentres continuemos con estas iniciativas, a súa figura será unha constante na literatura galega. Como o foi durante toda a súa vida.