Libros destacados da semana

Cicatriz desbridada

Esquecido ou feito esquecer

Fabio Rivas

«Aquí fálase todos os días de morrer, e Antonio intenta que non chegue a formularse unha idea, un abellón zunindo por detrás da fronte; esfórzase por non matinar en que morrer e matar son dúas caras do mesmo acto.»

Malia a advertencia explícita de Marilar Aleixandre (Madrid, 1947), nas primeiras páxinas, de que este As bocas cosidas é unha novela e, xa que logo, ficción, sérvese a autora dun feito real, acontecido na súa familia, para desenvolver unha trama que atravesa a Península Ibérica, desde as oliveiras de Doña Mencía ata os campos de concentración do País Valenciano, dos últimos anos da ditadura de Primo de Rivera ata mediados do século XX, pasando, xaora, pola Guerra Civil.

O feito en cuestión: despois de teren coñecemento, no 2010, de que nunha foxa común descubriron os restos dun guerrilleiro familiar de seu pai, Marilar Aleixandre e o seu irmán comezaron unha investigación para dar con canto se sabía deste seu parente. Se ben os achados foron escasos e deteriorados, Aleixandre, a partir destes retalliños, tratou de reconstruír a historia de Antonio G. O resultado é unha novela coral, formulada con boa man, con fragmentos epistolares e, cada poucos capítulos, uns breves apuntamentos dirixidos ao propio Antonio G. onde a autora nos fala das dificultades da pescuda. Chamou a estes capítulos «Desbridar a cicatriz».

Hai poucos anos, Xosé Monteagudo serviuse desta mesma estratexia de encher os ocos baleiros, o devir ignoto, con ficción para completar así a historia de Bibiano Osorio-Tafall e Josefina Arruti en Vémonos mañá. Con todo, non é o único punto en común de cadansúas novelas: do mesmo xeito que Monteagudo, Aleixandre tamén pon o foco nas mulleres que quedan na casa cando os homes van facer a guerra. Aurora e Adela, por nomear algunha das protagonistas, as que fican, teñen tanta relevancia argumental coma Antonio G., non se forman unicamente como expectantes.

Ao mesmo tempo, tamén conflúe con outras dúas obras publicadas nestes últimos anos: As tolas que non o eran, de Carmen V. Valiña, e mais Rotas, de Montse Fajardo. Nestes ensaios as autoras poñen o ollo nas mulleres internas no manicomio de Conxo, ata a Guerra Civil e durante a ditadura respectivamente; Aleixandre expón as historias clínicas reais de internas, ben en Conxo, ben en Valencia, para mostrar as torturas ás que moitas foron sometidas por buscar a liberdade.

As bocas cosidas (2025)

Autor: Marilar Aleixandre

Editorial: Galaxia

Precio: 23,40 euros

Parábola moral

Con prosa depurada

Estro Montaña

Publica Rinoceronte a novela do escocés Iain Crichton Smith (1928-1988) Aprendede dos lirios (1968), título de raíz bíblica que, a través dunha vella viúva e piadosa que vai ser expulsada da súa casa polo axente da duquesa de Sutherland, nos remite aos desaloxos das Terras Altas escocesas entre 1792 e a década de 1850, nos tempos en que os labregos se viron obrigados a trasladarse á costa para que as súas terras fosen adicadas ao pastoreo de ovellas.

Máis que unha novela documental ou histórica estamos diante dunha parábola moral na que a protagonista comprende que a súa fe na divinidade non pode evitar a inxustiza humana. A cobiza dos semellantes pode ser máis forte que a promesa da protección evanxélica e provocar o desarraigo e a destrución dos vínculos entre os seres humanos e a comunidade. A viúva -personaxe non idealizado pero afouto e resistente- encarna o universo moral que a modernidade utilitarista procura borrar; o drama non será só económico; a perda da facenda leva a unha crise de fe. O lirio, símbolo da beleza e da xenerosidade coa que Deus engalana a natureza, convértese nun signo contraditorio porque a fe non garantiza a dignidade humana nin evita a vulnerabilidade e o expolio.

Este recomendable relato, escrito con prosa depurada, obriga ao lector a preguntarse pola validez da xustiza divina, e, desde a distancia cultural e vital, pola actitude dunha vella que se resiste á destrución do seu mundo polos poderosos.

Aprendede dos lirios (2025)

Autor: Iain Crichton Smith (Tradución: Moisés Barcia)

Editorial: Rinoceronte

Precio: 18 euros

Un canto ao bosque

Pola forza da palabra

María Navarro

Uns pais que deciden criar á súa filla no rural, unha rapaza que medra rodeada de natureza, unha contorna que segue as leis que rexen no reino animal e vexetal, velaí as coordenadas coas que Érica Esmorís traza a historia que lle valeu o Premio Merlín de Literatura Infantil outorgado por maioría á obra Erin e o lobo na súa cuadraxésima edición.

Trátase dun canto ao bosque en todas as súas dimensións e que aposta pola forza da palabra e das palabras feitas narración como ferramenta coa que alimentar o ánimo, como medio de liberdade emocional e como substancia coa que crear e construír mundos marabillosos nos que a emoción e a reflexión comparten espazo.

A fantasía dunha nena que medra en liberdade e que semella posuír poderes máxicos para comunicarse cos animais e facerse bosque lévaa a fuxir nunha sorte de aventura con final agridoce onde vence a prudencia de facer o que todos fan, onde gaña a aparente normalidade e onde perde o sentido de pertenza e a capacidade de actuar libremente porque a sociedade e as circunstancias impoñen sen impoñer e obrigan sen obrigar e a iso é moi difícil substraerse nun mundo coma o actual.

En calquera caso, a imaxinación enche o baleiro que deixa a realidade e permite traspasar as fronteiras da existencia para aloxarse alí onde todo ou case todo é posible. Velaí a maxia, arroupada neste caso polas ilustracións que realiza Blanca Millán que, captando a esencia do relato, exhibe a súa mestría con imaxes tenras e suxestivas.

Erin e o lobo (2025)

Autor: Érica Esmoris (Ilustracións: Blanca Millán)

Editorial: Xerais

Precio: 12,30 euros

Enerxías verbais

Poesía en estado de combustión

Oriana Méndez

Dous dos nomes fundacionais do colectivo Rompente —Alberto Avendaño e Manolo Romón— volven reunirse nun libro. Nun libro? Molotov é un artefacto rectangular, de gran formato, branco sobre negro ou negro sobre branco, que lle devolve á poesía o seu carácter físico e explosivo. Un delicado proxectil que tivo ao editor Rai Calviño e mais a arquitecta Iria Sobrino ao cargo do deseño e da edición. Non se aconsella o consumo distraído.

No interior, os poemas funcionan por bloques de enerxía verbal, sen transicións explicativas, con vontade de colisión coa lectora. Conviven a rabia e o pensamento, o humor corrosivo e a lucidez ética. O ton varía —do existencial ao satírico, do filosófico ao descarnado— sen que decaia a tensión: converter o verso nunha operación de sabotaxe da lingua común. Subxace, ademais, unha oportuna crítica ao mercado literario e a cultura das redes, ridiculizando o culto á marca persoal e aos discursos de autoafirmación disimulada. A ironía funciona como estratexia de supervivencia.

Mais non todo é desacralización. Molotov non é alleo ao compromiso coa humanidade. O poema final, precedido da cita de Edna St. Vincent Millay —“I shall die, but that is all that I shall do for death”—, condensa unha das máis potentes imaxes contemporáneas da guerra e da violencia: «Verifica o incremento das baixas entre civís e entre os civís / dos habitantes da infancia.»

O resultado é unha obra intensa e chea de fragmentos memorables: «A beleza está no misterio dos outros»). Unha poética da destrución lúcida. A súa forza reside na colisión de linguas, voces e materias, como se a poesía fose o único espazo onde o lume segue a ser posible. Molotov lese mentres se detona.

Molotov (2025)

Autor: Alberto Avendaño / Manuel Romón

Editorial: A&R Ed.

Precio: 28,50 euros

Suscríbete para seguir leyendo