Teatro de máscaras

En 1975 un grupo de antigos alumnos de Ramón Otero Pedrayo editaba en Ourense un volume titulado Teatro de máscaras, que, con prólogo de Xosé Filgueira Valverde, recollía pezas escritas contra 1934 e que unha vez rematadas Otero enviara a Castelao, que as custodiou, quedando finalmente depositadas no Museo de Pontevedra, onde se recuperaron.

Naquela altura pasou desapercibido, pois Grial, altofalante da cultura galega naquela altura, apenas presta atención á súa obra dramática no seu número 52, primavera de 1976, que se lle dedica por enteiro con motivo do seu pasamento. Si se publica nese número unha carta inédita de Castelao, datada en 5 de marzo de 1934, na que este anuncia o seu proxecto dun teatro de arte, e urxe a Otero e a Risco a contribuíren ao mesmo escribindo algunha peza.

Na magna e aínda fundamental Historia da Literatura Galega Contemporánea (1981), Ricardo Carballo Calero informa do volume en nota a rodapé, ao entender o profesor que só contiña «esbozos de pezas breves». O conxunto colle unha certa sona cando en 1989 Galaxia o edita por man de Ana Isabel Boullón Agrelo e Fernando R. Tato Plaza, se ben Manuel Lourenzo e Francisco Pillado son dos primeiros en destacar a súa orixinalidade e transcendencia en O teatro galego (1979), sinalado distancias e diferenzas con Os vellos non deben de namorase, naquela altura, como hoxe, un paradigma a seguir para un sector da crítica e da academia.

Con independencia de todos cantos proxectos de acción cultural tivese compartido Castelao con Otero nos tempos en que os dous eran deputados en Cortes, e sen desmerecer o pulo que o rianxeiro lle puidese ter dado a escrita dramática do señor de Trasalba, os trazos formais e estilísticos así como a materia dramática do conxunto xa abrollan con forza en pezas breves como Tren mixto, publicada en El Pueblo Gallego en outubro de 1929, ou nalgunhas inéditas en castelán escritas na segunda década do século XX.

De termos que buscar pezas e autorías coas que vincular o conxunto, cabería lembrar Fausto de Goethe, A tentación de Santo Antonio de Flaubert, o Teatro en liberdade de Víctor Hugo, o ideario estético e dramático de simbolistas como Strindberg ou Maeterlinck, sen esquecer a Auguste Villiers de L’Isle-Adam, as comedias románticas e bárbaras de Ramón del Valle-Inclán e o capítulo 15 do Ulysses de James Joyce. Propostas moi vinculadas co que no seu día se denominou teatro para ler ou teatro mental, pola liberdade coa que a palabra constrúe a súa propia posta na escena, allea a calquera constrición.

O Teatro de máscaras recolle dezaseis pezas breves. Só unha delas, A mesa redonda, está incompleta, polo que non estamos diante dun feixe de retallos, guións ou bosquexos. En realidade todas obedecen a un patrón de composición moi estendido na literatura popular (entremeses, sainetes, diálogos, parrafeos, parolas...), pero tamén na culta, asentado na brevidade, e hai exemplos significativos, como O intruso de Maeterlinck, O encanto dunha hora de Benavente, Traxedia de ensoño de Valle-Inclán, ou O mariñeiro de Pessoa.

Igualmente as vangardas históricas, desde o futurismo, van potenciar consignas como síntese e brevidade como trazos da creación máis contemporánea. Otero, na súa escolla formal, sitúase a carón dunha corrente experimental, se ben o gusto pola brevidade estaba presente noutras formas escénicas e dramáticas igualmente célebres como o teatro por horas, de variedades ou do grand-guignol, do que, entre nós, tanto gustaba Antón Villar Ponte. Do segundo deles Otero foi un asiduo nos seus tempos de estudante en Madrid, segundo confesión propia.

Como nas comedias bárbaras de Valle- Inclán, Otero vén recrear a decadencia do Antigo Réxime, representado pola fidalguía, e ao tempo a riqueza cultural da Galicia irredenta, nunha celebración de natureza, vida e morte, feita con humor e condimentada icon ronía e non pouco sarcasmo, en liña sempre cun realismo máxico que aínda estaba por inventar daquela no plano literario.

Suscríbete para seguir leyendo