Arredor do pensamento «woke»

Hai uns anos comezou a difundirse un novo pensamento «alternativo»: falamos do pensamento woke, obxecto de feroces críticas procedentes do mundo «libertario». Ora ben, que vén ser, en realidade, o pensamento woke?

A maioría dos estudos sitúan a súa orixe no contexto das protestas sociais xurdidas nos EEUU a raíz da absolución do asasino que matou a tiros o afrodescente de 17 anos Trayvon Martin en 2013 no estado de Florida, nas que por primeira vez se empregou o cancelo #BlackLivesMatter, axiña organizado como movemento social, sobre todo tras o asasinato de George Floyd a mans dun policía «branco» de Minneapolis no ano 2020.

Porén, tamén hai quen insiste no papel que o movemento MeToo, xurdido no ano 2017 a raíz das denuncias por agresión sexual contra o produtor de cine Harvey Weinstein, tivo no xurdimento deste pensamento. Finalmente, hai quen retrotrae a orixe –cando menos do termo– ás palabras de Martin Luther King instando os seus seguidores a «permaneceren alerta» (stay awake) fronte á gran revolución social que comezaba a percorrer as rúas dos EEUU; unha expresión que a cantante Badu popularizou como «stay woke» no seu dialecto afroamericano ebónico.

Ora ben, pode ser que a orixe real do termo e mais a súa difusión ocorresen na segunda década deste século; non obstante, e velaquí un matiz de interese, se o wokismo se entende non como un pensamento sistematizado, senón como unha actitude de corrección política ante as inxustizas raciais, de xénero ou de natureza sexual, a súa fonte pode buscarse nos anos 80 do século XX, cando os rebeldes do 1968 comezaron a ter acceso a postos clave nas universidades occidentais, aínda que non sería até varias décadas despois cando comezou a tomar forza a cultura woke.

Esta é a tese que defende Paul Garapon, o coordinador do libro Fronte ao escurantismo woke (PUF, 2025), no que se sostén que o wokismo non é un pensamento estruturado. Neste sentido, o wokismo viría resultar unha sorte de «supremacismo moral», no que o importante é a «corrección moral» do que se di sobre as inxustizas sociais, pero non a transformación social para rematar contra esas inxustizas.

A transformación da vítima en heroe social

As sociedades, obviamente, están atravesadas por desigualdades: de clase, de xénero, de raza, de orientación sexual, entre naturais e inmigrantes... De aí que unha análise simplista acabe por reducir a estrutura de ditas sociedades a unha estrutura de dominación na que todas as xerarquías son equiparables; neste sentido, o obxectivo do wokismo é dobre.

En primeiro lugar, intelectual; isto é, analizar ou estudar unha realidade (mulleres, inmigrantes ou colectivos racializados, comunidade LGBTIQ+...) de xeito autónomo, sen ter en conta a súa pertenza a unha formación social determinada, xa que esa é a única forma de descubrir o sistema de opresión que actúa sobre cada persoa «inferiorizada».

En segundo lugar, moral; isto é, transformar un obxecto de estudo, que pertence a un colectivo social, nun suxeito individual que debe ser respectado como individuo vitimizado, de aí a necesidade de referirse a el de xeito politicamente correcto.

No entanto, na ampla literatura producida polo pensamento woke non hai un único estudo ou reflexión sobre a profunda brecha que atravesa as sociedades: o antagonismo de clase. Neste sentido, o certo é que os suxeitos construídos polo wokismo non proceden da loita social, senón da observación analítica elaborada dende un «suxeito hidropónico» –en referencia a esa forma de cultivar as plantas sen raíces firmes no chan–, isto é, o deses rebeldes do maio do 68 felizmente instalados nas universidades e centros de investigación do mundo neoliberal no que –quizais por desilusión– renunciaron ao compromiso e fomentan o individualismo.

Suscríbete para seguir leyendo