Apocalipse onte e mañá

Desde que homes e mulleres tiveron conciencia de seu pensaron no que podería haber alén desta vida terreal. As relixións naceron precisamente para dar resposta a esa pregunta. Cando a doutrina de Xesús comezou a andar despois da súa morte, Paulo de Tarso escribiu na súa segunda epístola aos corintios como sería a casa construída por Deus para a vida eterna. O evanxelista Xoán de Patmos puxo por escrito (segundo a doutrina da Igrexa) a chegada da fin do mundo e a revelación: a Apocalipse.

Debido ao seu carácter hermético, no século VIII un monxe da Liébana chamado Beato puxo o texto con imaxes para facelo máis comprensivo. A inminente chegada do ano 1000 do nacemento de Cristo fixo que se propagase e co libro, as imaxes máis salientables: os catro xinetes (a guerra, a fame, a peste e mais a morte), os sete selos, o dragón e a prostituta. Unha profecía que daría paso ao Xuízo Final para o cal os cristiáns tiñan que estaren preparados.

O cristianismo fixo da Apocalipse e da idea do Xuízo Final unha constante, desde a Idade Media ata os sermóns contra o liberalismo e a modernidade. Con todo, co Renacemento, anterior á Contrarreforma, temos exemplos salientables como os trípticos do Bosco, un canónico (o de Viena) e outro posterior máis demoníaco (Munich). Pero tal vez o cumio sexa o mural pintado por Miguel Anxo que decora a ábsida da Capela Sixtina por encargo de Paulo III. Lonxe de ser unha obra tenebrosa, na parte central aparece un Cristo espido e luminoso; as trompetas, xa descritas por Xoán de Patmos, chaman aos salvados e aos condenados, que caen ás tebras con violencia.

A propósito das visións do fin do mundo, ven de rematar na Biblioteca Nacional de Francia unha exposición («Apocalipse: onte e mañá») que pon en contraste fondos propios e alleos que recollen e reflicten a crenza nesa fin do mundo con versións modernas e máis concretas, entre elas os gravados de Durero ou Os desastres da guerra, de Goya.

Unha visión que salta aos nosos tempos e de forma laica coa novela de V. Blasco Ibáñez Los cuatro jinetes de la Apocalisis (1916), levada ao cine maxistralmente por V. Minnelli en 1962. No cine europeo, Ingmar Bergman colleu o asunto en O sétimo selo (1957) e narra o regreso da cruzada, nunha Europa atacada pola peste, dun cabaleiro que terá que xogar unha partida de xadrez coa Morte. Murnau tratou o asunto no seu F. W. Fausto (1926) e Fritz Lang reflexionou sobre unha posible catástrofe en Metropolis (1927). Volvendo ao cine americano, e desde a consideración de que a catástrofe xa está entre nós, Francis F. Coppola retratou as miserias individuais e colectivas que a guerra do Vietnam evidenciou en Apocalypse Now (1979).

A exposición de París reflexionaba sobre a sensación presente (desde comezos do século XX) de que a fin do mundo, entendida como apocalipse, xa está entre nós. Se a atrocidade da Primeira Guerra Mundial parecía insuperable, os horrores da Segunda (a Shoá –a catástrofe–, as bombas atómicas de Hiroshima e Nagasaki) puxeron aínda máis alto o listón da destrución humana colectiva. Desgrazas interpretadas, entre outras, na película de A. Resnais Hiroshima, mon amour (1959), con guión de Marguerite Duras.

E no ámbito das distopías, cómpre lembrar, entre outras moitas, A guerra dos mundos, de H. G. Wells (1898), levada á radio por Orson Welles en 1938, que causou unha grande alarma social.

Nos nosos días tivemos experiencias (a actual masacre en Gaza, os tsunamis de Indonesia e do Xapón, a explosión de Chernóbil) que provocaron situacións apocalípticas para os que as padeceron. Pero para o conxunto, nada como os andazos –semellantes á peste negra do século XIV– da chamada gripe española a comezos do XX ou a recente pandemia do COVID. Non foron a Apocalipse pero semellábanselle bastante.

Suscríbete para seguir leyendo