A alma en fuga

Na constelación literaria portuguesa do século XX hai unha estrela -fugaz- que refulxe cunha intensidade tráxica e singular: Mário de Sá-Carneiro (Lisboa, 1890-París, 1916). Compañeiro espiritual de Fernando Pessoa, artista excesivo, alma desgarrada polo seu propio abismo, Sá-Carneiro foi un dos maiores expoñentes do modernismo en Portugal, de xenialidade comparable á de Pessoa, aínda que sen a repercusión internacional deste.

O seu breve pero intenso legado combina poesía, relatos e novelas que exploran o eu fragmentado, a melancolía e a crise existencial, influído primeiro polo simbolismo e o decadentismo e logo polas vangardas europeas. Apenas recoñecido no seu tempo, a medida que a súa obra e a súa correspondencia se foi publicando -tras falecer- pasou a ser considerado un dos grandes nomes da literatura portuguesa moderna.

Nacido en Lisboa en 1890, a súa vida foi breve pero intensa. Nos seus vinte cinco anos sobre a terra, deixou unha obra fascinante que admiraron as xeracións posteriores. Orfo de nai desde neno, medrou baixo a influencia severa do seu avó, maxistrado, e nun ambiente burgués. Desde moi novo mostrou unha sensibilidade exacerbada e unha imaxinación desbordante. Aos doce anos iniciouse na poesía e na adolescencia xa era capaz de traducir a Victor Hugo, Goethe ou Schiller. En 1911, con dezanove anos matriculouse na facultade de Dereito da Universidade de Coímbra, aínda que non chegou sequera a concluír o primeiro curso. Con todo, alí coñeceu o que sería o seu mellor e máis próximo amigo, Fernando Pessoa, o cal o introduciu nos círculos do modernismo.

Desencantado co ambiente de Coímbra, trasladouse a París a proseguir os seus estudos, aínda que axiña deixou de asistir ás aulas para dedicarse á vida bohemia e frecuentar a súa propia melancolía. Foi alí onde entrou en contacto co simbolismo francés, o decadentismo e as formas máis experimentais do modernismo. Foi nese ambiente no que compuxo boa parte da súa obra, entre 1912 e 1916, aínda que en 1913 e 1914 Mário de Sá-Carneiro viaxou a Lisboa con certa regularidade debido ao estalido da Primeira Guerra Mundial. Amizade, Princípio, A confissão de Lúcio, Dispersão ou Céu em Fogo pertencen a eses anos.

Xunto con Pessoa e con José de Almada-Negreiros integrou o primeiro grupo modernista portugués, e foi responsable da edición da revista literaria Orpheu (da que tomou o seu nome esta xeración poética), que pretendía escandalizar a sociedade da época. Apenas chegaron a saír dous números (en marzo e xuño de 1915; o terceiro, xa impreso, non chegou a publicarse), pero serviu de vehículo para a introdución do modernismo en Portugal.

En xullo de 1915 regresou a París, desde onde lle remitiu a Pessoa cartas dunha crecente angustia. París foi o seu ceo e o seu inferno. Alí escribiu os seus mellores poemas, pero tamén viviu o seu afundimento. A falta de diñeiro, a dependencia do pai, o illamento, a depresión… todo se foi enredando nunha espiral sen saída. En marzo de 1916, escribiu ao autor do Livro do Desassossego: «Estou absolutamente vencido pola tristeza e a desgana. Non aguanto máis.»

Os seus problemas psíquicos van en aumento, así llo manifesta a Pessoa nunha carta datada o 17 de abril, uns días antes da súa morte: «A miña enfermidade mental é terrible -diversa e novamente complicada a cada pouco- (…). Vostede comprende que vivo un dos meus personaxes -eu mesmo, o meu personaxe- cun dos meus personaxes».

E así, Mário de Sá-Carneiro decide dar á súa persoa un destino idéntico ao dos seus personaxes. O 26 de abril de 1916 suicidouse tras inxerir unha preparación de arseniato de estricnina. Apenas lle faltaban tres semanas para cumprir os vinte e seis. Pouco antes de morrer escribiu a Pessoa: «Síntome cada vez máis ‘fóra da vida’, máis inútil, máis superfluo... todo en min é delirio e exceso.»

Suscríbete para seguir leyendo