Unha Galicia «alternativa»

Alén dos feitos e documentos que testemuñan o paso do tempo, a historia constrúe centos de relatos arredor dun mesmo acontecer. Trátase dun xogo de perspectivas, como en O ollo de vidro (1922) de Castelao. Naquel conto, unha curiosa prótese ocular de cristal permitía a vivos e mortos cruzaren as súas miradas, nun eterno diálogo entre o visible e o invisible. Agora, a exposición Ollos de vidro. As formas doutra historia de Galicia percorre 150 anos de lembranzas coa polifonía propia das voces que narran o atemporal.

«Unha cousa son os feitos, pero como se recordan... aí sempre hai un elemento cultural», afirma Germán Labrador, comisario da mostra que poderemos visitar ata o vindeiro 25 de maio no Auditorio de Galicia (Santiago de Compostela). «Os ollos de vidro fálannos da posibilidade de recoñecer no ausente a nosa propia estrañeza», e preto de 300 pezas de case 100 artistas, colectivos e prestatarios configuran unha «constelación de materiais, olladas e perspectivas». É dicir, o relato dunha historia alternativa.

«Non é que sexa menos verdadeira», explica o profesor e investigador nunha conversa co FARO DA CULTURA. «Está contada desde outro sitio, con outras técnicas de reconstrución da memoria». Para que isto sexa posible, precisa dunha nova linguaxe: as prácticas artísticas e culturais capaces de daren forma ao intanxible e abrir o camiño da imaxinación histórica. O obxectivo é, nas súas palabras, «encher a exposición de distintos ‘ollos de vidro’ que nos obriguen a recoñecernos naquilo que non coñecemos de nós mesmos».

O discurso expositivo comeza coa construción transatlántica do capitalismo galego durante o século XIX, para despois dirixirse ao legado da experiencia republicana e o seu innegable papel no impulso do proxecto galeguista. Posteriormente, a Guerra Civil, o franquismo e mais os experimentos contraculturais dos anos 70 pechan a mostra, da que se desprende unha continua reflexión crítica sobre a situación actual de Galicia. Neste contexto, a paisaxe xoga un papel fundamental, como símbolo identitario e tamén como escenario de loitas sociais, incertezas e promesas dun porvir mellor.

Os obxectos tradicionais converxen coas artes de vangarda, son dous mundos interconectados nun eterno presente. «A arte moderna acode ao popular para extraer un valor que por si mesma non ten», explica Labrador. «E o popular, dalgún xeito, coas súas formas é capaz de nomear o que está pasando en cada momento». Contar o futuro a través do pasado e atopar solucións no recordo é unha premisa fundamental. «Hai algo na cultura popular que ten que ver co retorno, a recuperación, o diálogo co que non está e cunha sorte de carácter cíclico... Hai algo nesta lóxica que é moi importante hoxe en día para afrontar os retos da nosa época», conclúe en relación á crise ecolóxica e sucesos actuais como as loitas contra o proxecto Altri en Galicia.

Ao longo da exposición, podemos atopar unha das máscaras de peliqueiros realizadas por Celso Otero Domínguez, quen «mesturou os coñecementos da arte moderna co universo do entroido de Laza». Trátase dunha peza «moi importante porque fala dese diálogo entre a tecnoloxía e a tradición, que está tamén na idea do ‘ollo de vidro’ de Castelao». Ante a pregunta de se é posible contar unha historia alternativa de Galicia, a mostra tece os fíos para reflexionar sobre a memoria colectiva e contemplar o pasado desde un prisma diferente, sempre cunha relación íntima e artesanal co folclore tradicional galego.

Deste xeito, as obras dialogan entre si nun contexto polifónico, que recolle as formas tradicionais inmersas nunha sociedade liberal, globalizada e dixital. «Se queres contar unha historia democrática, necesitas incorporar moitas voces», afirma o comisario. Por iso, cunha vontade allea á de crear un discurso pechado, a narrativa amosa continuas relecturas; unha visión aberta sobre a nosa relación coa natureza, o medioambiente e, moi especialmente, co tempo.

Suscríbete para seguir leyendo