Teatro testicular

Comentamos hoxe unha peza de José Luis Baños de Cos, que resultou gañadora do VI Premio Laudamuco, convocado polo Concello de Brión coa colaboración da Academia Galega de Teatro. Vén de ser publicada por Positivas e leva por título A Porta, Un relato de violencia. Un texto que se artella en dezanove escenas breves, habitadas por cinco personaxes que dan vida a outras cinco persoas. Velaí o primeiro trazo distintivo dunha obra que recrea os procesos polos que dous actores e tres actrices preparan un espectáculo no que dan vida a tres mulleres e dous soldados nunha aldea asolada pola guerra e por un exército invasor que chega, destrúe e logo abandona o lugar, deixando tras súa todo tipo de fendas, ben fondas. Por aí abrolla un dos planos en que se manifesta unha violencia, que seguindo a Hannah Arendt, poderíamos cualificar de «banal», pois os soldados son xentes do común, con nais e irmás, mesmo con mozas coas que pensan casar cando todo remate, para ter fillos, levar unha vida normal e ir ao estadio os días de partido. Os soldados entran nunha casa e violan tres mulleres, que converten en criadas súas, o que acontece en todas as guerras e informa de como se considera a muller nas nosas sociedades e culturas, antes e agora: un botín de guerra, un obxecto, unha cousa. Pero para os seus, eses soldados son bos rapaces, heroes que defenden patria e bandeira coa súa vida e que nunca fixeron mal a ninguén, mesmo vítimas indirectas. Falso, mentira.

A obra articúlase en dous niveis: o das actrices e actores que participan nunha proba de selección de intérpretes e viven baixo o mesmo teito, mentres no outro ensaian o espectáculo titulado A Porta, dirixido por un director de prestixio do que logo falaremos. A clave do traballo dese grupo de artistas está na petición de verdade que se lles traslada, o que implica deixar atrás a propia pel e habitar a do personaxe que cada quen ten que interpretar. Aínda máis, ir alén do personaxe, superando a convención, para ser a persoa que hai por detrás, polo que a ficción desaparece, e outra realidade emerxe, a propia desa aldea innominada que podería estar en calquera país en guerra. Aquí mesmo, mañá.

A maneira en que se mesturan eses dous niveis de ficción, a realidade de actrices e actores e a realidade da aldea ocupada, permite que as fronteiras entre intérprete e personaxe se vaian diluíndo, e todo por mor da maneira en que ese fato de artistas vai procurando materiais auténticos cos que construír non tanto a ficción canto a realidade do mundo dramático que teñen que habitar. E nesa vontade cega por atopar vivencias e experiencias reais que lles permitan encarnar a persoa que está agochada no personaxe, os dous actores visitan unha zona de conflito, en guerra, entran nun cuarto no que hai unha muller espida enriba dun colchón, e «a porta» péchase tras deses dous seres que xa non distinguen vida e arte. Así é como actrices a actores deixan de ser quen son e acaban sendo persoas que ocupan o seu corpo, a súa mente e a súa conduta. E así xa poden cometer todos os actos bárbaros cos que o director constrúe unha creación escénica que presenta como algo abraiante, admirable, real como a mesma vida.

Na peza abrolla, con todo, un momento de lirismo tráxico. Iryna, unha das mozas violadas, quere refacer a cafeteira de louza que lle caeu das mans e se esnaquizou; vai recollendo e xuntando os cachos, que vai pegando para recompoñela, configurando un mapa de cicatrices que dan conta das moitas feridas abertas. Ao final tan só falta un anaco, pero non aparece por ningures. Unha metáfora das vidas destruídas que xa nunca serán o que foron. Nunca xamais, nin para os personaxes nin para as actrices e os actores. Cando se cruza A Porta, non hai volta atrás.

O texto, excelente en todos os sentidos, deixa tras a lectura moitos amargores e moita acedume. Mesmo así, moi recomendable, moito.

Suscríbete para seguir leyendo