Espazos para o riso

O papa Francisco dános permiso para rir de Deus. Nunha audiencia especial cos humoristas durante o pasado mes de xuño, o pontífice referiuse a esta cuestión. Non teño claro se hai moito sentido do humor na Biblia, pero si pensamos que o humor é froito da incongruencia, do extravagante, do inesperado e do extraordinario. Entón, é posibel que a Biblia sexa unha boa fonte para tecelo.

A ciencia dinos que o humor se produce por mor dun conflito neurolóxico. Rimos cando hai unha ruptura na expectiva: esperamos algo por unha dedución lóxica pero a realidade sorpréndenos con outra resposta. O humor é materia de reflexión intensa dende a filosofía, a antropoloxía, a psicoloxía e a arte e tal vez isto mesmo sexa un síntoma do difícil que resulta atopar unha definición completa. Sumados á especulación sobre a correlación entre intelixencia e humor, se pasase sobre nós un anxo e nos convertese en seres extraordinariamente intelixentes, que efecto tería esta nova capacidade? Bergson di que a intelixencia universal elevada melloraría a capacidade para vermos o sentido cómico da existencia, multiplicaríanse as gargalladas e desaparecerían as lamentacións. Pola contra, se fixésemos un esforzo de empatía con todas as circunstancias tráxicas do mundo, desaparecería o ris, esvaéndonos nunha existencia grave e adusta?

Hai consenso en pensar que o humor nos permite romper coas formas rutineiras de observar a realidade, evidenciando a existencia doutras posibilidades nas cousas, nas palabras e nas persoas. Pódese dicir que é unha forma de deconstruír a realidade e sorprendernos co absurdo dos condicionamentos. Para crebar unha expectativa que pensamos lóxica, ás veces, non se necesita máis que un pequeno movemento, un par de milímetros para ollar o extraño da vida. Deste xeito o humor pódese pensar como unha sacudidura da lóxica funcional do mundo.

“El humor es una herramienta brutal para hacer reflexionar”

Existe unha ética do humor? Pódese determinar unha motivación, un momento e unha medida axeitada para construílo? Atopamos numerosas posicións vinculadas a unha ética negativa do humor e outras tantas positivas. Pódese rir por sentirse superior: así Platón observa no humor falta de autocontrol e presenza de maldade. Hobbes tamén ten unha visión atravesada pola moral. Rimos por incongruencia e ás veces, na liña de Freud, por liberar enerxía psíquica, tensións mentais ou emocionais e así resolver conflitos. O psiquiatra ve nel un mecanismo de defensa protectora do eu. Pode que o humor sexa, como pensaba Baudelaire, unha canle onde expresar tanto a grandeza como a miseria infinita do humano. Bergson tamén fala dunha posición de superioridade para xerar o riso. Kierkegaard e Shopenhauer consideran a ironía coma unha expresión de alta superioridade do pensamento porque se contrúe por riba dos convencionalismos máis simples. Así, para eles, o humor destrúe os sentidos máis probábeis das palabras. Esta é unha interpretación suxestiva porque coloca o humor como unha forma liberadora da mente, unha estratexia de romper as formas do poder e mais os prexuízos que alberga a lingua.

É desexábel rir de todo? Onde está o límite? Na intención ou na temática? Resulta complicado imaxinar unha condición que discrimine con claridade entre un humor que é provocador e orientado a cuestionar tópicos do que é ofensivo. Máis difícil é imaxinar que esta norma sexa universal porque o contido ten un carácter cultural. Semella que o humor é mellor aceptado cando se dirixese cara á propia identidade, tanto a singular como a cultural. Mel Brooks conta que aprendeu de neno a rir de si mesmo para ser gracioso e aforrarse malleiras, o seu humor provén da ira e da aflición. Tampouco ofende Woody Allen aos xudeus co humor sobre os seus estereotipos culturais, ou mesmo Miguel Gila sobre os nosos.

Suscríbete para seguir leyendo