“Eses marabillosos aliados”

Cada tanto, Sigmund Freud e mais o seu vórtice escuro do inconsciente resucitan. En realidade nunca morreran, porque Freud vén ser como o último recuncho cando algo é inexplicabel; por iso nos momentos de desacougo sempre nos quedará el. Nestes días, os italianos reflexionan sobre a identidade e as súas incógnitas. Sucede que a editorial Adelphi edita por primeira vez na lingua de Dante, El? o libro de Peter Flamm, publicado en 1920 e que, segundo os críticos, describe mellor o inconsciente que a ciencia.

Esta afirmación non sorprende porque o problema do inconsciente tal vez sexa difícil de apertar no modelo científico, por non dicir imposibel. Non lle faltaron ganas a Freud para facelo porque era un home de ciencia, aínda que un home de ciencia moi humanista, e na súa época pretender ser un home de ciencia humanista era toda unha provocación. Con todo, fiixoo bastante ben porque as súas teorías invadiron transversalmente todo o coñecemento do século XX e seguramente hai tanta psicoanálise nas nosas mentes como arrogancia positivista. Pero, a pesar das duras oposicións, a súa teoría non tivo o mesmo destino que os mesmerismos da época e é indiscutibel que a psicoanálise despertou o interese de mentes moi brillantes como Jung, Adler, Klein, Winnicott, Lacan, Fromm, Erikson… entre moitos outros dentro e fóra da psiquiatría.

De certo hai máis filosofía e arte dentro da pregunta psicoanalítica que de ciencia unha vez que a pregunta psicoanalítica non ten un obxectivo resolutorio. Pero por dicir ciencia, non falo necesariamente de verdade, senón de método. Claro está que a pregunta psicoanalítica non se realiza para explorar unha resposta como no caso da ciencia, máis ben persegue confrontar coas respostas establecidas, crebar os sentidos ríxidos que condicionan a persoa.

Palabras de despedida de Stefan Zweig a Sigmund Freud

Reflexiónase a miúdo sobre a influencia da psicoanálise na arte pero en realidade hai moita máis arte na psicoanálise da que se observa. De feito, a arte foi inspiradora para Freud, mais non por evaluar a presenza de síntomas nas obras atísticas ou para analizar os artistas senón por atopar nelas claves claras para o desenvolvemento do seu método. Freud referíase aos artistas como “eses marabillosos aliados”. Así aprende de Shakespeare con Hamlet pero non só pola traxedia do seu conflicto paterno, mais porque os seus personaxes cambian como consecuencia do seu diálogo interno: todo un recurso clave na teoría freudiana. E é que devén habitual pensar que a interrogación do ser humano sobre si mesmo, sobre a propia emocionalidade e mais o sufrimento foi unha conduta inaugurada pola psiconálise pero en realidade xa estaba presente na literatura, e será para os artistas románticos o seu método moito antes da aparición do diván. O mundo psíquico supón unha produción, unha creación de ideas na interioridade da mente onde a palabra desvela todo o seu poder. Aspecto que xa desencripta Heidegger cando di que a linguaxe é a casa do ser mais desta introspección tamén falara xa ao seu xeito Santo Agostiño: “coñecete a ti mesmo e coñecerás a Deus”. Xa que logo, e por moita oposición positivista que xurda, hoxe todos nos psicanalizamos cada vez que a palabra se dirixe á autoobservación; a palabra interpreta e crea os abismos que vemos, as angustias, os desexos e a realidade toda. A mente constrúese a si mesma a través desta elaboración de experiencias emocionais, símbolos e significados.

Para Freud, a simbolización é a base do desenvolvemento do “eu” e este proceso é filoxenético, universal e fixo, pode que por dar resposta ao positivismo imperante na época. É probábel que hoxe estaría máis disposto a afirmar que é ontoxenética, individual e móvil sendo a angustia o motor do desenvolvemento de símbolos e sentidos, por iso o “eu” necesita capacidade para angustiarse. Deste xeito, a psicoanalise produce, como a arte, subxectividade e por isto mesmo comparten camiñaren pola marxinalidade da consciencia para fomentar o cambio. Falan deles moitos artistas, di Proust sobre a súa obra: “era preciso facer saír da penumbra o que sentín transformado nun equivalente espiritual”, mais asemade Buñuel, Dubuffet, Bourgeois, Kureishi, Bertolucci e tantos outros.

A necesidade da angustia para transformar a consciencia é unha perspectiva interesante para pensar a insá tendencia a evitarmos a dor e medicalizarmos a vida. Reflexiona: “aprendan dos artistas, eles adiántanse”. Non hai ningunha dubida que soñar, xogar e a arte son formas de elaborar as angustias e transcendelas. Claro que poucos poden ser artistas, pero todos podemos xogar.

Suscríbete para seguir leyendo