Perder é o título dun volume que publica Galaxia e que recolle cinco pezas de Roberto Salgueiro, escritas entre 2016 e 2021. Segundo anuncia a contracapa, ofrecen unha dramaturxia máis fragmentaria e arriscada. Con todo, e malia que o autor semella abandonar a requintada feitura de pezas anteriores, nestas ten especial relevancia o monólogo confesión, ou o diálogo concibido como monodia alternante, como puidemos ler en Memoria de Helena e María (2009). Malia que pode haber quen pense que a fragmentación é cousa de hai dúas semanas e media, a realidade é que xa leva tempo con nós, como explicou Umberto Eco en Opera aperta (1962), ao analizar obras de Stockhausen ou Joyce, que supoñen rupturas de convencións e mostran as indeterminacións e aperturas das obras artísticas, e o rol da entropía. Pois a arte, escribe Eco, non deixa de ser organización da materia (e da enerxía), xogo entre orde e desorde, causalidade e casualidade. E parte do que explica pode atoparse nestas pezas de Salgueiro, onde mesmo hai accións incompletas, inacabadas, non desenvolvidas, e rupturas bruscas na fráxil continuidade de accións e situacións. O que non deixa de ser unha maneira de mostrar o funcionamento real, por aleatorio, da mente e da vida.
Son cinco textos diferentes, que comparten o feito de que os personaxes na súa maioría son mulleres, malia que aquí e acola asome a sombra, mesmo a voz, dalgún home; mulleres que conforman un coro, consciente e solidario, e mesmo poderiamos falar dun mesmo suxeito que vai tomando corpos diferentes, en nomes e situacións. Son textos. diversos no formato e nas situacións de vida que recrean, e tamén na perspectiva escollida, ben que en todos abrolle unha sensación de perda e derrota, sen que iso supoña renunciar ao humor, o sarcasmo, a ironía, ou á denuncia aberta do maltrato, como acontece en A túa boca e a miña, tenso e intenso monólogo no que unha muller, sen outra ferramenta que a palabra dura e mesta, contrapón as emocións, sensacións e vivencias que lle provoca a mesma persoa, onte ser querido e hoxe o seu violador.
De igual maneira, e como explicara en 1962 Harold Pinter en relación aos habitantes da súa peza The Room, tampouco as persoas son aquilo que vemos, ou aquilo que elas senten que son, pois hai zonas escuras e pozos sen fondo ao interior de cada quen. E por iso os textos presentan unha paisaxe incompleta, con situacións, accións, razóns e vidas a medio compoñer, para mellor mostrar a dimensión inaprensible da realidade individual e social. O que encirra o desexo de saber máis, como no caso desa restauradora de bens culturais, que nos fala en Pasar por Nida, mentres viaxa nun coche que conduce un ser innominado camiño de Klaipeda, aló ben arriba, onde o mar se chama Báltico e a terra Lituania. Malia que os personaxes teñen nome, partillan una certa anonimia, envoltos na néboa, como acontece na peza En inverno non vai tempo para ir á praia pero ti insistiches en ir facer un pícnic, con catro mulleres que cantan e falan, na procura de nostalxias e recendos da infancia, da soidade, da felicidade. O mesmo recrea A muller que tiña medo e marchou vivir ao Carrefour, pois na propaganda desa cadea a xente retratada parece feliz e hai alí de todo para cubrir necesidades básicas. Reclusión voluntaria da que saberemos algo nas súas palabras e nas das mulleres que traballan no dito lugar, mentres todas falan de pequenas cousas que acaban en desgrazas. Como en Cousas que trouxo a chuvia, onde coñeceremos como facer unha empanada con doce sabor salgado, mentres unha muller fai recontos e proxectos de vida. Moito minimalismo e algo de realismo, sucio.
Podería existir nas pezas unha liña temporal, pois Cousas que..., escrita en 2016 fálanos do encontro co amor, mentres A túa boca... (2021) informa dos desastres do desamor, nunha escena desolada. Cinco textos para repensar a nosa condición irracional en cousas que de verdade importan. Unha lectura moi recomendable.
Poética da perda
O volume inclúe varios paratextos, como unha carta a Clara Martín, na que o autor explica a súa posición renitente á edición, ou un epílogo titulado “Sobre a arte de perder. Sobre a arte de escribir”. Unha sorte de poética mínima, a partir dun poema de Elizabeth Bishop, “One Art”, que se relaciona co acto da escrita, en tanto esta supoña tomar decisións, e sumar perdas, ante o fluxo de palabras, imaxes..., ou na súa ausencia ou carencia. Nesa dirección, a vida tamén sería unha perda, dado que ao escoller, moito queda sen ser o que puido ser e non é, nin será. Aínda que esa visión da perda tamén se pode vincular coa vontade de renuncia, de deixar ir, nun puro fluír, presente no Taoísmo.
Ora ben, as escollas e as decisións, non deixan de ser unha maneira, necesaria, de darlle unha forma, entre outras posibles, aos remuíños de palabras que abrollan na mente, de reducir, en suma, a entropía, a mesma que Borges tan ben soubo plasmar en La biblioteca de Babel (1941), na que abrolla a idea de multiverso de Max Tegmark. Porque niso consiste a acción, tomar un camiño cando estes se bifurcan, como as palabras nunha frase. E o que aquí parece que se perde, abrollará noutros mundos, noutros universos, onde estas mesmas historias que hoxe lemos mostrarán variantes infindas.
