O rei Alfonso (Graña) outra volta

Hai xa dezaseis anos que o polifacético escritor, inventor e historiador Maximino Fernández Sendín puxo en marcha a casa Museo Pazo da Cruz, na parroquia da Ermida, en Covelo, un dos seus proxectos máis queridos. Este museo, con alma e con latexo propios, alberga máis de dez mil pezas de interese histórico e etnográfico e unha exposición única, a dedicada a Alfonso Graña, o galego que reinou entre os indios xíbaros da Amazonia durante máis dunha década. A esta mostra permanente súmase a incorporación de material inédito a partir do 4 de xuño, coincidindo co aniversario da última e gran xesta realizada polo aventureiro galego, en tal data de 1933.

“Será a máis grande das exposicións realizadas ata agora sobre Alfonso Graña, con fotografías, nova documentación e arquivos rescatados nos últimos anos. Pretendemos lembrar con esta efeméride a fazaña do emigrante de Amiudal, cando logra chegar, navegando polo Amazonas, a Iquitos, en Perú, co féretro do piloto das Forzas Aéreas Peruanas (FAP) Alfredo Rodríguez Ballón e dous avións que se esnaquizaron na selva, transportando todo iso en dúas balsas que o mesmo Graña construíra. Foi unha xesta sen precedentes pola que foi recompensado polas autoridades peruanas. Foi tamén a súa última e grande aventura, pois faleceu en outubro de 1934, tras doce anos entre os indios xíbaros como “rei” nun territorio da selva amazónica tan extenso como media España”, conta Fernández Sendín.

O programa de actos para conmemorar a fazaña nonaxenaria comeza o domingo 4 de xuño coa saída desde a Casa Museo Pazo da Cruz ás nove da mañá ata a parroquia de Amiudal, no concello ourensán de Avión, para depositar unha coroa de loureiro na vella vivenda de pedra –xa en ruínas– que viu nacer a Ildefonso Graña Cortizo en 1878. Xa de regreso, ás 11.30, inaugúrase a exposición “Alfonso Graña, rei dos xíbaros” na Casa Museo, que englobará a proxección de documentais inéditos, videoconferencia de familiares de Graña en Perú, visitas guiadas e unha charla sobre o personaxe, impartida polo propio Sendín, autor do libro sobre a súa vida.

Do mesmo xeito que outros galegos da época, Graña emigrou rumbo a América, descoñecendo que ía ser o protagonista dunha incrible historia. Tras investigar en arquivos, rastrexar documentos e falar con familiares, Sendín publicou en 2005 Alfonso I de la Amazonia, rey de los jíbaros, libro de exitosa aceptación e que acaparou o interese mediático. Nestes últimos tempos seguiu investigando a traxectoria do emigrante, conseguindo contactar con parentes directos que lle enviaron fotos e material para seguir reconstruíndo e actualizando a biografía. O soño de Sendín segue sendo levar a vida de Graña á gran pantalla, como o que é, unha xeira de película.

Retrocedendo no tempo, todo comeza a finais do século XIX e principios do XX. No Amazonas, entre a fronteira de Perú e Brasil, desatábase a febre do “ouro negro”; isto é, o caucho. De aí saíron personaxes como Graña, quen aló se foi a labrar fortuna. É probable que alcanzase o estatus de “rei dos xíbaros” ao contraer matrimonio cunha india que namorou del, quizais a filla do xefe. Mais sexa como fose, adquiriu rango similar ao de monarca e os indíxenas obedecíano e respectábano.De Graña non se sabería nada, porén, se non fose por Cesáreo Mosquera, outro galego emigrante –libreiro de oficio– co que estableceu amizade e que foi trasladando ao papel os relatos que lle contaba o aventureiro.

Á parte da posible descendencia que tivo o “rei dos xíbaros” coa india Macato, Graña volveu só unha vez a Amiudal, en 1910, levando consigo a súa irmá Florinda, que casou en Iquitos e enviuvou ao pouco tempo. Cando Sendín comezou a súa investigación, sobrevivían dúas fillas dese matrimonio de idade avanzada, pero que puideron achegar sobre o seu tío información, fotos e datos inéditos ata entón.

Suscríbete para seguir leyendo