Dolorosa e intrigante
Un convincente debut
Francisco Martínez Bouzas
Por primeira vez Fina Casalderrey, un dos grandes activos na literatura infanto-xuvenil galega, publica unha novela destinada ao público adulto. En A Muller Xabaril a escritora ficcionaliza a existencia dunha muller, Adelina, que a comezos do século XX existiu de verdade, se ben no longo relato de Fina Casalderrey funciona a ficcionalidade que nos achega unha historia amarga e dolorosa. A historia de Adelina Franco, relatada por un narrador de nome Ramiro, rodeado da voz de Lenon, que se inspira en datos biográficos que a avoa materna mantén ocultos, cumprindo coa promesa de termar do arcano. Ata que soubo que o Xabaril existía de veras, pero non andaba a catro patas, vestía con farrapos, era alta e tiña unha face case que humana.
A Muller Xabaril fora unha moza de requintado encanto e elevada altura, tanto física como intelectual, pero fórase convertendo nun repulsivo animal que desprendía un insoportable gafume. Percorría a contorna cun saco ao lombo, acompañada do seu can sempre fiel. No saco acugulaba a quincalla do seu bohemio andar polo mundo, pero tamén libros. A súa cobiza era gozar de liberdade, mais está chea de medo. Todos degoiran por ollar o becho negro que a Muller Xabaril leva entre as cachas.
O relato de Ramiro vai rescatando a explicación máis patética e tráxica da biografía desa muller que, de moza de requintado engado, se fora convertendo nun esperpéntico animal, nun marimacho como pensa a rapazada que non deixa de lle tirar improperios. E os máis grandes foxen dela porque cheira que apesta e a ven como unha desequilibrada.
Na terceira parte, “O segredo”, sobre todo a través da correspondencia epistolar que cae nas mans de Ramiro, cartas escritas por Adelina, o lector vai descubrindo a radical transformación que sufrira de moza ata se converter nese repulsivo Xabaril. De nova fora unha muller moi fermosa, intelixente a preparada. Outra historia foi a que provocou a metamorfose. Malia que ingresa nun convento de clausura, toma a decisión de non casar con Deus nin con ninguén. Coa chegada da Guerra, a súa existencia transfórmase nunha memoria de horrores da represión franquista, estigmatizada como “a roxa do Valo”. Un convincente debut na narrativa para adultos da autora, que demanda sobre todo que se faga xustiza con todos o que sufriron ou foron asasinados brutalmente. Tamén coas mulleres silenciadas, abusadas, torturadas, violadas. Salientable a descrición do mundo rural do que reflicte o vocabulario pouco menos que perdido; e unha estrutura ben traballada, baseada en boa medida na correspondencia epistolar que reproduce as cicatrices e o rexeitamento social que sofre unha muller que decide ser diferente.
Corazón de caos
Linguaxe esperimental
Oriana Méndez
Caosmos desprégase coma un organismo vibrante que mestura a poesía, a plástica, o pensamento, a desobediencia. Alberto Avendaño e Antón Patiño, dúas pezas angulares da creación contemporánea galega, erguen este título que comeza por agochar unha chiscadela ao neoloxismo, caosmos, que atopamos no Finnegans Wake de James Joyce, referente permanente, e que constitúe unha aposta polo caos sempre gobernante por baixo de calquera forma aparente de organización. Ademais, este foi tamén o título dunha exposición ou labirinto ou rizoma de pezas das distintas etapas do labor creativo de Antón Patiño.
Estamos no territorio do múltiple, libro ateigado de alusións explícitas e implícitas que se entrecruzan e que por si mesmas van elaborando tamén este conxunto (“Todo vive vencellado ao Caosmos”, asina aquí Patiño); un espazo dinámico, en definitiva, para a construción dun inxente artefacto que ten como plexo solar a linguaxe poetizada, experimental e fondamente libre de Alberto Avendaño, man a man coas composicións que se abren aos nosos ollos “desatando sombras no alén”, de Antón Patiño. Dous, polo tanto, que abren paso a unha multitude e entran coma o río Carson, Beckett, Unamuno, Xela Arias, Baudrillard… Dous que deseñan un conxunto mestizo, deliberadamente enlamado pola linguaxe poética e a plástica, que é tamén poética; dous que navegan “o intermedio”, como se apunta no magnífico prólogo asinado por Alberto Ruiz de Samaniego. Ábrennos paso nun caos luminiscente e determinado a construír, a facer dende a plena liberdade creativa. Ofrécensenos imaxes, a través dos deseños e das palabras, e con elas abrimos outras no noso pensamento, visións que nos chegan a través deste Caosmos e con elas entramos nos nosos propios continentes somerxidos e saímos deles distintos. Un libro destacado e necesario xa para sempre dentro de nós, coma o poema de amor. Di Avendaño: “Non existe o poema de amor escrito desde fóra. Existe só e eternamente mergullado no río. Levado”.
Con prosa transparente
Novela de aprendizaxe
Xosé Feixó
Adalbert Stifter (Bohemia, 1805-1868), de orixe humilde e gran vontade, a pesar das dificultades e dramas da súa vida (entre outras ser orfo de pai, un comerciante de liño, aos doce anos), e mesmo aos seus problemas de saúde, cultivouse e formouse universitariamente, chegando a colaborar na prensa da época e ser inspector de educación, e mesmo por veces profesor. En 1830 comezou a publicar, pero foi entre 1844 e 1850 cando apareceron os seis volumes de textos narrativos baixo a denominación Studien, entre os que se atopa O solteirón, obra que hoxe comentamos, publicada por Hugin e Munin e traducida ao galego por Rosa Marta Gómez Pato.
As súas primeiras obras estiveron impregnadas de pesimismo, pero a posterior foi harmoniosa tanto na súa estrutura interna como na externa, e mesmo chegou a ser optimista e equilibrada, como neste libro extraordinario.
Con prosa transparente, sinxela e moi luminosa, exponse n´O solteirón unha novela de aprendizaxe con características do Romanticismo, malia non estar Steifter adscrito a ningún movemento literario.
Aínda que poida parecer que a trama e mais a estrutura non teñen un deseño ou unha liña clara e definida, predeterminada, a verdade é que, aos poucos, o lector vaise metendo dentro da novela ao tempo e da man do novo protagonista, na viaxe vital que o leva ata a madurez.
A chave desta agóchase no seu tío, un tipo estraño ao que vai visitar por obrigación, que vive totalmente illado e co que debe estar un tempo determinado, pero alí descubrirá cousas importantes do seu pasado, confrontará senectude e xuventude, experiencia e ímpeto, complementarias, que acabarán confluíndo no mesmo sentido. Unha viaxe moi interesante que os lector,es sen dúbida, han de gozar.
Para estreitar lazos
Ao servizo do entendemento
María Navarro
O Premio de Literatura Infantil Carlos Mosteiro, convocado polo Concello da Pobra do Caramiñal, a editorial Galaxia e Barbantia, foi outorgado na súa quinta edición á obra titulada Teño un volcán dentro de María Canosa, unha das autoras máis coñecidas do panorama literario galego por títulos como Rubicundo, Vagalume de versos, A cazadora de estrellas, Muriel ou H2…OH!!! e por ser merecedora de galardóns como o Merlín ou Follas Novas na categoría de Mellor Libro de Divulgación do ano 2021.
O relato, tenro dende o comezo, invita á reflexión, propicia dalgunha forma que adoitemos unha postura crítica sobre o que nos rodea e permite crer nas posibilidades de mellora que todo ser humano ten ante situacións que se antollan complicadas nunha atmosfera de tensa calma similar á que se produce, a miúdo, nas familias.
Os protagonistas, Lucía e mais o seu irmán Miguel, establecen unha sorte de relación confidencial co lector mozo que percibirá na cotiandade dos feitos un espazo marabilloso para estreitar lazos entre iguais, crean o seu propio código de comportamento e non dubidan en resolver os atrancos que van xurdindo dando o mellor de si mesmos. Tamén os pais actúan conforme ao que se agarda neles e amosan a súa parte máis humana cando expresan as súas debilidades, como na vida mesma.
Unha vez máis a palabra, a literatura ponse ao servizo do entendemeto das relacións que rexen na sociedade, os libros e as historias transmiten tolerancia nun mundo fragmentado e polarizado, son quen de desvelar doenzas silandeiras e achegar esperanza considerando que ficción e realidade non están tan afastadas; o cerebro entende de feitos e os que presentan os personaxes en forma de “volcán” son abondo expresivos.
