“Hai que desmontar as versións simplistas da Guerra Civil”

–O título do libro seméllame moi duro porque o seu avó non era propiamente un fascista senón, máis ben e ao cabo, un supervivinte que non se puido negar ao que lle propoñían. Por que decidiu rotulalo así?

–A verdade é que o título pretende ser unha provocación. Detrás desta historia hai un debate, que é hora de abrir; refírome ao de respostar á pregunta de quen fomos as galegas e os galegos naquela retagarda da Guerra Civil. Porque, en Galicia, como é ben sabido, non houbo guerra, senón represión. E, claro, a meirande parte da xente tivo que lidiar coa ditadura dende o primeiro momento. Daquela, penso que a toma de decisións sobre onde se estaba e onde se quería estar é unha parte da memoria que é necesario rescatar. De maneira que, como dixen, o título quere precisamente provocar ese debate. Cantos fascistas había realmente aquí? Que é realmente ser un fascista? Que significaba ser falanxista?...

–Lembra cal foi a súa reacción cando descubriu que o seu avó fora alcalde durante o franquismo?

–Eu sempre o souben, iso nunca se agachou na casa. Dende pequena que o sabía, e iso que xa se xubilara. Pero, iso si, non se falaba da súa época de alcalde nin do seu vínculo co poder vixente que, realmente, non existía porque Santiso era, e segue a ser, un concello pequeno.

–Neste libro sitúase Vde. no terreo da autoficción. Partindo de feitos reais e históricos, que licenzas da ficción tomou para poder contar esta historia?

–Confeso que moitísimas. É que se trata dunha cuestión cáseque reivindicativa. No libro sinalo, precisamente, que é a humanidade o que explica moitos dos feitos históricos, e resulta que a meirande parte das decisións que se toman por humanidade non podemos documentalas historicamente (o propio franquismo destruíu unha manchea de documentos probatorios, consciente da súa perversidade), polo cal ás veces non nos queda máis remedio que imaxinalas. Por iso reivindico o poder da literatura para dar explicacións e propoñermos alternativas á realidade e ao propio pensamento. De todos os xeitos, aínda así atopei documentos moi importantes que me serviron para reconstruír moitas cousas.

–Na novela tamén describe uns retratos da vida na súa propia familia. Como conseguiu liberarse Vde. de certo pudor á hora de abordar esta temática?

–É que eu son bastante impúdica, e os escritores temos todos un puntiño de exhibicionismo. Is si, só contamos o que queremos, claro. Neste caso, máis que contar cousas que desvelasen a nosa vida familiar, o que me causaba certo medo era non ser respectuosa coa miña familia. Daquela tiven que manexarme entre o meu sentido crítico, escribir dende a comprensión humana e preguntarme, por exemplo, que faríamos calquera de nós se foramos o meu avó. Velaí onde quixen situarme como narradora e como persoa.

–En 2014 publicaba un artigo xustamente con este título: Quen non ten un avó fascista? Cando decidiu escribir o libro e que razóns a levaron a facelo?

–Este libro non xorde dese artigo en concreto, senón de dous momentos. Un deles foi cando se lle dedicou unha rúa ao meu avó, e nese momento o primeiro que pensei que debería facerse, en nome da memoria histórica, era retirar esa placa. E iso é o que reflicto no artigo. Pero, un pouco despois, nun xantar familiar entereime de que o meu avó estivera agachado nun soto en 1936 e, vaia, aí soltáronseme todas as alarmas! Como puido ser que un alcalde do réxime se agochara? A que lle tiña medo? E ese foi o intre en que me dixen a min mesma: pois aquí hai unha boa historia que contar!

–Hai uns anos, Alonso Montero publicou un libro sobre o comportamento que tiveron varios escritores que durante a Guerra Civil e mais a posguerra escribiron textos profranquistas (Os escritores galegos ante a Guerra Civil Española (2007)). Na maioría dos casos, Alonso deixa claro que o fixeron por pura supervivencia, pero moitos criticárono. Vde. cre que este tipo de libros, aínda que doan, son necesarios?

–Si, e demóstrase moi ben tanto con ese libro de Alonso como mesmo co meu. Ocorre que desde certos puntos de vista seica convén unha lectura maniquea do que foi a Guerra Civil, porque é simplificadora, máis doada de entender, porque recolle adeptos dos dous extremos…En cambio, é moito máis difícil confrontarnos cos matices, con que ao mellor as cousas non eran tan fáciles nin tan simples, nin tan brancas nin tan negras, e que o ser humano é contraditorio. Este libro vai nesa liña, a de que todos temos unha historia detrás, porque a min o purismo e o dogmatismo danme moito medo. Eu, cando escribía este libro, era consciente de que estaba propoñendo unha visión polémica do noso pasado.

–Ten dito Vde. que en demasiadas ocasións a recuperación da memoria histórica esquece a figura do supervivinte. A sociedade galega segue hoxendía estando polarizada ou, parafraseando a Machado, que existen dúas Galicias, “e unha delas vai ferirche o corazón”?

–Unha cousa que hai que ter clara é que o discurso da Guerra Civil fixérono, en primeiro lugar, os vencedores. E a eles interesoulles moito esa imaxe das dúas Españas. Pero non había dúas Españas, había unha España democrática e unha minoría que deu un golpe de Estado. Cando o vemos dende este punto de vista, decatámonos de que non hai dúas Españas. Como é posible que chegase ata os nosos días esa falacia? Habería unha España culta e outra ignorante, é certo, e tanto nunha coma noutra habería fascistas, aínda que eu quero pensar que a inmensa maioría dos españois non eran, nin son, fascistas. Nós somos herdeiros da lectura simplista da ditadura, por iso temos o deber de desmontala, e benvidos sexan todos os libros que traten de afondar no matiz.

–Cal é o sentimento que, a estas alturas, definiría mellor o que sente cara o teu avó?

–Emocionoume moito que, tras da publicación do libro, puidera coñecer a moitas persoas que me dixeron que tamén querían contar as súas historias a través das súas propias experiencias familiares. Cando fixen a presentación en Melide, ata acudiron persoas que foran alumnas do meu avó. E, por outra banda, causoume satisfacción devolver ao meu pai e aos meu tíos a memoria do avó, contando cousas que nin eles sabían del, lembrándoo non só comopai. E ademais acolleron moi ben o libro!

Suscríbete para seguir leyendo