No berce dunha das primeiras universidades de Europa, chea de saudade e inspiradora de poetas e artistas, están tamén algúns dos mellores e curiosos museos de Portugal. A cidade do Mondego, cargada de historia, de obras arquitectónicas, monumentos e xardíns, ten tamén fillos ilustres como Machado de Castro, un dos escultores portugueses de maior renome. Na súa memoria deuse o seu apelido ao museo nacional que alberga algunhas das mellores coleccións de arte do país, no que fose antigo pazo episcopal. O acervo procede en gran parte de edificios relixiosos e universitarios da rexión de Coímbra, mosteiros, igrexas e conventos extintos en 1834. Ao longo dos anos foise enriquecendo con adquisicións puntuais e diversas doazóns ata totalizar miles de pezas de arqueoloxía, escultura, ourivaría, xoiería, pintura, deseño, cerámica, téxtil, mobiliario e outras. A de escultura está considerada a máis importante e completa do país.
A mostra de arqueoloxía procede na súa maioría da época romana e da parte alta da cidade como a muralla, a necrópole, o fórum, a zona habitacional e outros espazos de entón. Canto á escultura, o Museo Nacional Machado de Castro posúe unha colección de referencia que abarca un longo período que vai do XI ao XVIII. As centurias e tendencias artísticas testemuñan a existencia dunha tradición escultórica que converteu a rexión nun dos maiores centros de produción do país. O Mestre Pero (o escultor do túmulo da raíña Sta. Isabel, no Convento de Santa Clara-a-Nova), Gil Eanes; João Afonso; Diogo Pires-o-Velho ou Diogo Pires-o-Moço son algúns dos mestres que están presentes, ademais dalgunhas figuras de Machado de Castro e da súa escola. En fin, a selección de pintura é na súa gran parte portuguesa, dos séculos XV ao XX, incluíndo tamén un interesante apartado de pinturas flamencas do século XVI, entre as que destaca o Tríptico da Paixón de Cristo, (c. 1514-17), de Quentin Metsys. O acervo engloba igualmente un conxunto de pezas de ourivaría, xoiería, téxtiles, mobiliario e cerámica. Ademais complétase cunha sección de artes decorativas procedentes de Extremo Oriente (China e Xapón).
O museo ocupa o antigo edificio do pazo episcopal, construído sobre o antigo criptopórtico, unha das máis significativas obras romanas, datada no século I, do territorio nacional. Trátase dunha galería de dúas plantas que sostiña o foro e tamén se utilizaba para a conservación de alimentos, xa que se mantiña fresco e protexido da luz. A experiencia de viaxar polas súas pasaxes subterráneas é fascinante e misteriosa. Entre os séculos XII e XVIII construíronse e remodelaron varios edificios para residencia episcopal. Das numerosas reformas destacan os restos do claustro románico de época condal (c. 1100-1140) pertencente á colexiata de São João de Almedina, a súa clásica e harmoniosa loxia de finais do século XVI e, por último, a igrexa reformada de São João de Almedina de finais do século XVII e principios do XVIII. Un elemento interesante do pazo episcopal é unha porta mozárabe, agora parte do edificio do museo, construída tras a reconquista definitiva da cidade aos musulmáns.
Xa neste século, o museo foi obxecto dun audaz proxecto de recualificación e ampliación de espazos, deseñado polo arquitecto Gonçalo Byrne. O Museo Nacional Machado de Castro é un dos museos de belas artes e arqueoloxía máis importantes de Portugal, con importantes coleccións de pintura, escultura e artes decorativas, que abarcan unha historia de máis de dous mil anos. Fundado en 1911, o espazo museístico abriu ao público en outubro de 1913. O seu primeiro director foi António Augusto Gonçalves e elevouse á categoría de Museo Nacional en 1965.
Calidades premiadas
As instalacións do Museo Machado de Castro están compostas por tres seccións integradas. O referido criptopórtico foi construído pola administración romana para soster o foro, que logo se converteu na sede da vida política, administrativa e relixiosa de Emínio, a Coímbra romana. Coa súa vasta rede de galerías e espazos comunicados, forma parte do percorrido de visita do museo e é un dos seus atractivos máis importantes.
O antigo pazo episcopal está catalogado como Monumento Nacional desde 1910. Na actualidade, reformado e articulado cos novos espazos, alberga unha parte importante da colección, salas multimedia e de exposicións temporais, ademais da tenda e librería.
O novo edificio deseñado por Gonçalo Byrne alberga gran parte da colección do museo (escultura, pintura, xoiería, etc.), incluíndo novos accesos e unha cafetería/restaurante con terraza exterior. Pola súa calidade arquitectónica, esta reconversión do Museo Nacional Machado de Castro foi galardoada co premio Piranesi/Prix de Rome 2014.
É un dos diversos museos de Coimbra, cuxo pasado pode coñecerse en Conímbriga, o asentamento romano máis antigo de Portugal e un dos mellor conservados de Europa. Era só un castro cando chegaron os romanos. Hoxe é un espazo musealizado de visita obrigada, con museo propio e castelo nas inmediacións.
