Preludio de Apocalipse

Nun informe iluminador pero esquecido, elaborado a petición da Unesco e titulado Os sete saberes necesarios para a educación do futuro (1999), Edgar Morin presentaba cuestións substantivas en relación á maneira en que se pensa e se establece o currículo na educación obrigatoria e na posterior, subliñando que esteamos esquecendo o esencial para atender o accesorio, o instrumental. Un informe moi crítico, para denunciar que malia algúns remendos na xerga que se utiliza na norma educativa, a escola segue a ser tan tradicional coma sempre, pois na práctica seguimos facendo o mesmo: acumular saber sen reconstruílo. Destacaba Morin a importancia dunha educación que forme en comprensión, incerteza, sustentabilidade, e moi especialmente en cidadanía planetaria, nun momento en que os desafíos que enfronta a raza humana son diversos e complexos. Amais da desaparición permanente e persistente de tantas especies, o hábitat que nos permite vivir neste planeta leva camiño de chegar a un punto que nos sitúe como unha especie máis en risco de extinción. Hai un momento en O mel non caduca, a peza de Santiago Cortegoso que presentamos, no que un dos personaxes afirma: “hai que desconectar..., saír desta cadea do consumismo”. Palabras sabias en tempos de gasto e desperdicio sen fin, en vésperas dunha apocalipse anunciada.

O texto editado por Positivas e escenificado pola compañía Ibuprofeno, con dirección do propio Cortegoso, presenta esa cuestión transcendental da supervivencia das especies non esquecendo a crise alimentaria que se pode producir se as abellas deixan de existir, algo que pode acontecer en breve. Entre os temas centrais da peza están a perda, o abandono, a soidade, a traizón ou a identidade, presentados a través dos diálogos de dous personaxes, de nome Irmá e Irmán, que volven á casa materna tralo pasamento da nai, a quen encontran morta días despois de ter finado. Unha nai que cultivaba mel que é tanto como dicir que se ocupaba en manter viva a cadea máxica da vida, na que as abellas son mediadoras fundamentais. Con ela xorde un xogo de ausencias e presencias moi revelador, porque nas aldeas as persoas viven en todo o que fixeron. Tamén nas abellas que criaron.

Na segunda das escenas atopamos unha lúcida proclama, co lema “a mazá”, que comeza cunha afirmación incontestable: “unha mazá é tecnoloxía pura”. Pois en efecto resulta asombroso o proceso mediante o cal dunha semente nace unha árbore que mediante sistemas complexos de reprodución xera unha nova semente que permite a súa supervivencia como maceira. Un monólogo breve e preciso para dar conta da sabedoría da natureza e da escasa transcendencia do ser humano. Non deixa de ser curioso que malia vivirmos dunha sociedade dita pos-industrial e mesmo pos-tecnolóxica, continuemos sendo unha sociedade agraria, pois se non hai trigo ou millo non hai pan que levar á boca. O humano aínda non se alimenta de flocos de sílice.

Por iso teñen especial interese as historias de vida que se van albiscando a medida que as escenas se suceden: as da nai, a filla, o fillo, o pai, e as doutros ausentes. Todas marcadas polo abandono, pola ruptura cun medio de vida que fai que tantas aldeas e vilas acaben desertas, abandonadas, deturpadas da súa esencia, que non é outra que a comunidade que xera culturas; unha perda patrimonial e natural inmensa. E tras deses baleiros irrecuperables temos dúas axendas incompatibles, a dos beneficios empresariais exponenciais alleos á grave crise de sustentabilidade actual, e a dos que defenden unha volta ao esencial, para salvar a especie e as especies, a través da activación da empatía e da comprensión, como propoñía Morin.

A peza, escrita para ser representada por dous intérpretes, inclúe diálogos entre outras dúas parellas: un apicultor e unha apicultora, e máis un actor e unha actriz, coas que se arman outras escenas, e no caso desta última destaca a que se titula “rarear”, realmente profética, infelizmente. Un texto notable, que agocha outras sorpresas sobre a vida e a memoria, e invita a reflexionar e repensar o camiño que levamos no plano individual e colectivo. Un libro para ler e debater en centros educativos, de xeito que as persoas afectadas saiban da negrume que lles espera: unha herdanza envelenada.

Suscríbete para seguir leyendo