O Monte da Falperra, ademais de ser un dos máis icónicos de Braga, depara historia, monumentos e fontes que se suman ás súas magníficas vistas. Por aquí cruzaba a vella calzada romana que ía de Braga a Guimarães e tiveron o benedictinos cenobio no lugar. En arquitectura relixiosa destaca a igrexa de Santa María Madalena –coñecida tamén como igrexa da Falperra ou santuario da Falperra–, unha obra mestra do barroco portugués atribuída ao arquitecto bracarense André Soares Ribeiro. Precedido por unha grande escalinata, o templo aparece cunha fermosa fachada flanqueada por dúas torres suntuosamente decoradas.
No século XVI xa existía unha pequena capela dedicada a Santa Maria Madalena, que foi confiada á Irmandade da Falperra en 1676, que anos despois impulsou a construción dunha nova igrexa. En 1737 o edificio estaba case terminado e consagrado, rematándose a fachada principal en 1747, coa mala fortuna de verse afectada polo terremoto de 1755. Foi entón cando se encargou ao arquitecto André Soares un deseño que incluía a reparación da entrada, o altar maior e a grande escalinata de acceso.
Santa Maria Magdalena está considerada unha obra prima do barroco final portugués. A decoración da fachada é suntuosa e con aire de gran dinamismo. Está flanqueada por dúas torres que deixan patente o xenio de André Soares, quen conseguiu unha conxunción especialmente lograda entre a estrutura e a decoración. No centro, unha grand estatua de Santa María parece protexida polas dúas torres.
Outra orixinalidade desta igrexa é o seu trazado, cunha nave lonxitudinal da que parten dous brazos oblicuos. Esta disposición permite ver, xa desde o vestíbulo, tres perspectivas distintas pero á vez cunha unidade espacial de gran beleza. A iluminación natural do interior realza os seus valores decorativos. Da súa parte, a nave central está rematada por un fermoso retablo de André Soares no que destacan as imaxes de Cristo Crucificado e de Santa María Madalena. Tamén se atribúen ao ilustre arquitecto bracarense os deseños dos dous retablos laterais e do púlpito. En fin, a firma de Soares está patente así mesmo no exterior, cos perfís en curva das torres e mais a cornixa en ondas, que marcan o paso do corpo inferior ao superior e que parecen detalles de mobiliario.
Pero a beleza e as sorpresas que esconde o Monte da Falperra non acaban aquí porque seguindo cara ao cume, entre densas arboredas, aparecen outros templos e capelas como a de Santa Marta do Leão ou a de Santa Marta das Cortiças. No lugar desprégase tamén unha ampla vista das localidades de Esporões, Braga e Guimarães. Todo o monte está dominado por un monumento dedicado á Virxe e no lugar descubriuse hai uns anos un importante xacemento arqueolóxico con vestixios dun castro e os restos dunha basílica paleocristiana.
Falperra está dentro do triángulo relixioso formado polo Bom Jesus e Sameiro, enclaves que pola súa secular devoción e beleza se imponen como puntos de referencia obrigatoria en calquera visita a Braga. Moi preto atópase a citania de Briteiros, declarada Monumento Nacional en 1910. Conserva un denso aglomerado de construcións rodeadas por tres conxuntos de murallas, aínda visibles en varios lugares. Mantéñense os restos dunhas 150 cabanas, na súa maioría de forma circular; dous delas foron reconstruídas polo arqueólogo Martins Sarmiento. E pódese ver o que poderían ser uns baños con paredes e teitado, construídos totalmente en granito aparellado e parcialmente recuberto con terra. Esta antiga cidade prerromana puido ter a súa fase inicial de ocupación nos comezos do primeiro milenio antes de Cristo, inseríndose no período denominado como Idade do Bronce Atlántico.
Horizontes místicos
A tres quilómetros, entre unha magnífica arboreda, atópase Sameiro, outro dos lugares de culto mariano por excelencia de Portugal. Onde primeiro houbo unha pequena capela impulsada polo pai Martinho empezouse a construír outra igrexa que fose capaz de acoller os numerosos peregrinos que chegaban. O día 31 de agosto de 1890, na tradicional peregrinación anual, foi colocada a primeira pedra dun novo templo. As convulsións políticas que experimentou Portugal a principios do século XX, coa caída da monarquía, atrasaron a súa edificación, que se arrastrou durante máis de corenta anos. En 1931 construíuse o primeiro cimborrio, seguindo o proxecto do arquitecto José Vilaça, que foi case integramente executado. Ao tempo, a expansión da devoción á nosa Señora de Sameiro levou aos responsables do santuario a pensar na fundación dunha confraría baixo a advocación da Virxe.Outro emblemático santuario próximo é o do Bom Jesus do Monte, inconfundible entre a densa vexetación e a súa monumental escalinata e capelas. No alto atópase a igrexa, unha das primeiras obras do arquitecto e enxeñeiro bracarense Carlos Amarante (1748-1815), que dirixiu, entre outras, a construción do convento do Pópulo (Braga) ou o Hospital de São Marcos no Porto. As obras do Bom Jesus comezaron o 1 de xullo de 1784, concluíndose en 1811. É un dos monumentos máis representativos do neoclasicismo portugués.
